‘Pinkster Drie’ is voor vele Zaankanters nog steeds een extra vrije dag. Maar helaas verdwijnen er veel gebruiken rondom deze regionale feestdag. Als klein kind gingen wij op de derde Pinksterdag vaak op de fiets naar Purmerend, het traditionele tochtje zoals dat bij deze dag hoorde. Eeuwenlang trokken Zaankanters op Pinkster Drie om in de marktstad een ‘bokkie’ op de veemarkt te kopen. Onze aankopen bleven beperkt tot de aanschaf van konijnen. Vooral mijn oudere broer zal daaraan niet de meest plezierige herinneringen hebben. Eerst had hij op zijn fiets de 15 kilometer van ons huis naar de Koemarkt in Purmerend kunnen afleggen. De standaard route ging daarbij over het fietspad langs de provinciale weg door de Wijde Wormer. Tegenwoordig is de provinciale weg de rijksweg A7 geworden en is het fietspad erlangs verdwenen. Daarna had m’n broer al zijn commerciële capaciteiten in de strijd gegooid en twee voedsters, twee vrouwtjeskonijnen, van een handelaar gekocht. En zo kon de terugtocht beginnen, met twee jonge konijnen in een doos op de bagagedrager van zijn fiets. Helaas bleek hij behoorlijk in de maling te zijn genomen en bleken de twee zogenaamde voedsters twee echte rammen te zijn. En twee mannetjes in één hok is onmogelijk omdat ze elkaar constant bevechten.

Pinkster
Veel mensen weten tegenwoordig niet meer waarom we Pinksteren vieren. Ook zelf heb ik het moeten naslaan: ‘Pinksteren is de vijftigste dag na Pasen en het herinneringsfeest aan de neerdaling van de Heilige Geest op de apostelen zoals die in Jeruzalem bijeen waren’. Voor de achtergronden van de Zaanse feestdag ‘Pinkster Drie’ moeten we echter terug naar 1573 en naar de Tachtigjarige Oorlog. Amsterdam is in die dagen zeer fout en werkt samen met de vijand, de Spanjaarden. Haarlem, Alkmaar en een groot deel van Holland bindt echter de strijd aan met de Spaanse troepen. Als in 1573 Haarlem na een bloedige strijd in handen van de Spanjaarden is gevallen, wil Alva heel Noord-Holland veroveren. Ruim drieduizend Spaanse soldaten trekken dan ook moordend en plunderend door de Zaanstreek. Nadat Assendelft, Krommenie en Westzaan gevallen zijn, trekken de soldaten verder richting Purmerend.

024 Spaanse don in strijd met Zaanse vissres (Honig 1842)

Boerenschuit
Veel Zaankanters vluchten weg ‘hunne goederen op de rug dragende’, terwijl de Spanjaarden ‘niet moede werden van het plunderen en vernielen’. Op de dinsdag na Pinksteren trokken de Spaanse troepen richting Wormer. Boer Haentjes en de meid waren die ochtend al vroeg aan het melken. Opeens zag de meid een schittering van blank metaal en waarschuwde zij de boer. Boer Haentjes aarzelde geen moment en holde snel naar het dorp om iedereen te waarschuwen. Een boerenschuit werd over de dijk getrokken en daar achter vandaan werden de soldaten bestookt door de plaatselijke vrijbuiters en een groep Watergeuzen. Daarbij kregen zij ook steun van een aantal vrijbuiterscheepjes die bij de Kalverschans, de huidige Zaanse Schans, lagen. En zo werd de opmars van de Spaanse bezetters tot staan gebracht en bleef Purmerend gespaard. Daarom wordt deze dag, ‘Pinkster Drie’ nog steeds in de Zaanstreek gevierd.

Deze tweewekelijkse rubriek is eerder verschenen in het Noord-Amsterdams Nieuwsblad en Zaanstreek op Zondag en wordt verzorgd door Rob Veenman van de Oudheidkamer Oostzaan, bereikbaar via r.veenman@vpcconsult.nl en via postbus 558, 1440 AN Purmerend. Tips, verhalen, meldingen over historische activiteiten en dergelijke zijn van harte welkom.