Broeder, hoe smaakt gij?
Een paar jaar geleden heb ik een broederpan geërfd of is het ‘georven’. Ik heb tenslotte geen Nederlands gestudeerd dus ik twijfel regelmatig over bepaalde schrijfwijzen. Dan moet het woordenboek uitsluitsel geven. ‘Geërfd’ blijkt de officiële versie te zijn terwijl ‘georven’ de bekakte vorm in de volkstaal is. Mijn erfstuk, de broederpan, ligt al jarenlang weg te kwijnen op de zolder, maar dat zal de komende tijd wel veranderen. In het voorjaar zijn we van plan in de Jol, het tijdschrift van de Oudheidkamer Oostzaan, te starten met recepten uit het verleden. En als eerste zullen we een ‘rijk’ recept van broeder plaatsen. Maar mijn broederpan, of beter gezegd de broederpan van de familie Veenman, is alleen gebruikt voor armelui’s broeder: zonder krenten en rozijnen, sucade en boekweitmeel. Gewoon een klef meelproduct zonder verdere toevoegingen, maar wel met lekkere, warme stroopsaus.
043 Potten en pannen in museum Grietje Tump
foto Rob veenman
Amsterdamsche
Mijn bron voor oude recepten blijft het kookboek van mijn moeder, het Kookboek van de Amsterdamsche Huishoudschool, samengesteld door de leerares C.J. Wannée. Het aardige van dit kookboek, waarvan de eerste druk in 1910 verscheen, is de verkrijgbaarheid ervan. De 26ste druk van het kookboek van mejuffrouw Wannée ligt nog steeds in de winkel. Tarwebloem, boekweitemeel, melk, eieren, gist, krenten en rozijnen, sucade, reuzel of Delfia. Dat waren volgens Wannée de ingrediënten voor dit nagerecht. Ook dat klopte niet bij de familie Veenman, want wij aten vaak broeder op zaterdag als hoofdgerecht. De reuzel was vroeger een standaard ingrediënt in de meeste keukens. De sterke lucht en smaak kan ik nog zo voor de geest halen. Delfia, zoals genoemd in het kookboek was mij volslagen onbekend en bij nader inzien is dat ook vrij logisch, gelet op hetgeen ik nu weet over het product. Ook hierbij heeft internet binnen vijf minuten het antwoord gegeven. De website van het Museum Het Prinsenhof in Delft geeft enkele recepten die bereid kunnen worden met Delfia, één van de oude producten van Calvé uit Delft. Gelet op die achtergrond is ‘Delfia’ ook een heel originele naam. Delfia blijkt een goed en misschien wel een gezonder alternatief voor reuzel, gemaakt uit kopra, het witte vruchtvlees van de kokosnoot. In die tijd zal het zeker geen product zijn geweest dat binnen het bereik van de arbeidende klasse zoals de Veenmannen heeft gelegen.
Uw recept
Broeder was vroeger een veel genuttigd recept, ook in de tijden dat kookboeken nog niet ingeburgerd waren. Honderd jaar geleden werden de meeste recepten gewoon doorgegeven van vader op zoon of van moeder op dochter. Zo zal iedere familie eigen recepten hebben gehad: voor broeder en voor veel andere gerechten. Kookboeken uit die tijd zijn er genoeg, maar veel persoonlijke gerechten lijken de komende tijd verloren te gaan. Daarom zijn we nu bijzonder geïnteresseerd in UW recepten voor broeder en voor andere gerechten zoals die meer dan vijftig jaar geleden gegeten werden. Schroom niet en klim in de pen. Schrijf uw oude recepten op zodat ze voor het nageslacht bewaard kunnen worden. En stuur ze op zodat we in deze rubriek en eventueel in andere publicaties aandacht kunnen besteden. Bij voorbaat mijn dank.
Deze tweewekelijkse rubriek is eerder verschenen in het Noord-Amsterdams Nieuwsblad en het Zaans Stadsblad en wordt verzorgd door Rob Veenman van de Oudheidkamer Oostzaan, bereikbaar via r.veenman@vpcconsult.nl en via postbus 558, 1440 AN Purmerend. Tips, recepten, verhalen, meldingen over historische activiteiten en dergelijke zijn van harte welkom.