Maand: december 2005

Sterven verboden

Alweer vijf jaar geleden verbleef ik een maandje in een ver buitenland om op uitnodiging genealogisch onderzoek te doen in een oud (1737) handschift van een geëmigreerde voorouder. Dat is stoffig werk in een bedompte omgeving en een walhalla voor wie dat leuk vindt.
Sommigen hebben dat en anderen helemaal niet. Mijn gastvrouw had het wel en op enig moment belandde ons gesprek wel op de bevindingen van de dag. Hèt moment voor de gastheer om met veel kabaal het vertrek te verlaten onder het gemompel van: ” Ze hebben het alweer over dooie mensen”. Hij had het er niet zo mee.

Nog niet zo heel lang geleden had ons dorp het ook nogal vaak over dit onderwerp, er was toen een oplossing nodig omdat de Algemene Begraafplaats aan ruimtegebrek leed.
Hoe dat is opgelost, mag ik als bekend veronderstellen.
Eén oplossing heb ik toen echter niet voorbij zien komen en komt nu als ingezonden stuk voorbij waaien:

De burgemeester van het Braziliaanse Biritiba Mirim heeft een verordening uitgevaardigd die sterven verbiedt. Een overtreder zal worden bestraft. Het verbod is ingevoerd naar aanleiding van een tekort aan kerkhoven in het voorstadje van Sao Paulo.
“Iedereen wordt dan ook aangespoord om zijn gezondheid zo goed mogelijk op peil te houden. Deze verordening geldt tot de bouw van een nieuw kerkhof”, meldt het verbod. Het kerkhof van de stad ligt vol en er mag geen nieuwe gebouwd worden. De verordening is dan ook een manier van de burgemeester om een vergunning voor een nieuw kerkhof te krijgen.

Vervlogen tijden – Kerkbuurt

Vanuit deze positie moet het wel een vliegtuigje geweest zijn of een luchtballon van waaruit deze foto is gemaakt. We zien het centrum van Oostzaan, altijd duidelijk te herkennen, immers de kerk is al eeuwen DE plek om je op te oriënteren. Opvallend is die grote witte plek links op de afbeelding. Helaas is dit prentje niet van grote kwaliteit, maar gebouwen lijken er toch zeker niet staan.

Er is geen enkele informatie bijgeleverd, dus moeten we aan de hand van enkele details zelf op zoek naar bijvoorbeeld het jaartal.
Enige aanwijzingen zijn: (met correcties van Jelle Brinkhuijsen)
1 het gemeentehuis is nog niet verbouwd aan de noordkant – Kerkbuurt 14
2 Kerkbuurt 16 bestaat nog – (Piets)
3 ten noorden daarvan zien we de winkel van Rem = Kerkbuurt 18
4 het grote wit = voorbereidingen voor wat later het Hannie Schaftplein werd?
5 wie op de foto klikt en het grotere exemplaar bekijkt, ziet dat er op het Kerkplein twee Citroën DS-en staan. Die zijn er sinds 1955, dus moet deze foto recenter zijn, schatting zestiger jaren.
Alle info omtrent afbraak en aanbouw van dit buurtje worden in dank afgewacht.
De geschiedenis herhaalt zich telkens weer. Anno 2005 zal deze omgeving opnieuw onherkenbaar veranderen.

Warme kachel

Een tijdje geleden deed ik een oproep om verhaaltjes, toen naar aanleiding van de foto’s van de familie Plooijer. Nier was immers spraakmakend en dat blijkt uit de reacties:

Het was in september, een zondagmiddag. Nier ging naar huis, met de taxi, laat zich er uit zetten voor de Kuiperijbrug en liep verder naar huis. Opa en ik stonden voor het huis toen Nier voorbij kwam lopen. Hij zag ons staan, hield even stil en begon tegen ons te praten. Nou praten? We verstonden er niets van, maar hij lachte heel vriendelijk en had puur schik. “Ik heb een paar drankjes op”, zei hij.
Nier woonde 60 meter verderop en hij liep na een paar minuten door naar huis. Daar aangekomen, ging hij naar binnen en na enkele ogenblikken hoorden we een hele hoop gestommel en Nier en zijn vader bestookten elkaar met heftige stemverheffing. Na een hoop herrie zagen we Nier z’n vader naar buiten komen lopen. Hij stak de weg over en stapte de stoep op, keek om zich heen en zag ons staan. Daar kwam hij subiet onze kant op. Ogenblikkelijk stak hij van wal: “Dat is ook wat, Nier komt binnen en zegt wat is het warm hier. Vervolgens loopt hij naar de kachel en zet hem brandend en wel buiten neer. Hij gaat weer naar binnen en gaat op zijn nest legge. Ik begrijp er niks van”.
(Nou, ik wel, hij had nogal wat gedronken).
De vader van Nier was hiermee uitgesproken en liep weer naar huis.

Maar maandagochtend stond Nier wel weer om zeven uur met zijn handen in het verband en handschoenen aan achter de toren volle flessen melk in kratten te doen. En dat terwijl zijn handen toch flink waren verbrand..
Geweldig toch, zo’n man.

Jazeker en geweldig zo’n verhaal, zuks mag toch niet verloren gaan, hartelijk dank.

Beroemde mensen die nooit bestaan hebben

Wie is de beroemdste Nederlander? Pim Fortuin, Willem van Oranje, Johan Cruijff of Laurens Janszoon Coster? Ik zou op Coster, de Nederlandse uitvinder van de boekdrukkunst, hebben gestemd. Als echte boekenliefhebber gaat mijn belangstelling uit naar zijn werk en leven. In Haarlem, zijn geboortestad, is weliswaar een standbeeld voor hem opgericht, maar ik vind dat zijn werk zo belangrijk is geweest dat hij de Grootste Nederlander aller tijden moet worden. Er is alleen één probleem. Laurens Janszoon Coster heeft nooit bestaan.

Boekdrukkunst
Helaas is de boekdrukkunst nooit uitgevonden door een Nederlander, maar door de Duitser Johannes Gutenberg. Hij was rond 1440 de eerste drukker die met losse letters begon te werken. Zijn belangrijkste werk, de Gutenberg Bijbel, is dan ook het eerste drukwerk dat op moderne wijze vervaardigd is. Maatschappelijk is de boekdrukkunst van enorme betekenis geweest. Voor die tijd werd de meeste informatie overgedragen door handgeschreven stukken. In talrijke kloosters hielden velen zich bezig met dit monnikenwerk. De meeste boeken werden dan ook in de kloosterbibliotheken bewaard. Door de boekdrukkunst kon de oplage ervan enorm vergroot worden en werden boeken een algemeen bezit. En zo kon allerlei kennis en inzichten zich onder de bevolking verspreiden. Tot mijn treurnis is de rol van Laurens Janszoon Coster bij deze belangrijke ontwikkeling nihil geweest.

Coster
Volgens de overlevering zou Coster in 1423 de boekdrukkust hebben uitgevonden, bijna twintig jaar eerder den Gutenberg. In dat jaar leefde er in Haarlem een Laurens Janszoon, maar dat was geen drukker. Aan het eind van de vijftiende eeuw woonde en werkte er in Haarlem wel een drukker met de naam Laurens Janszoon Coster, maar op dat moment was de boekdrukkunst allang uitgevonden. Vergissingen zijn snel gemaakt en in de loop der eeuwen zijn beide personen tot één samengegroeid. En omdat het een leuk verhaal is wil iedereen er wel in geloven en zo breidt de mythe zich steeds verder uit. Opvallend is trouwens dat de eerste berichten over de uitvinder Laurens Janszoon Coster ruim vijftig jaar na dato in een Duitse kroniek verschenen en het eerste portret van Coster werd gemaakt in 1628. De tekenaar daarvan heeft Coster nooit in levende lijve gezien en het portret is dan ook volledig fantasie.

046 Bartel Jacobsz.
Uit J. Honig 1849 Geschiedenis der Zaanlanden

Bartel Jacobszoon
Ook in onze regio zijn er beroemde personen die nooit bestaan hebben. Het sprookje begint met ene Bartel Willemszoon en Bernardus Jacobszoon. Beiden waren pastoor, de een in Beverwijk, de ander in Oostzaan. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog met de Spanjaarden verlieten velen de katholieke kerk en werden gereformeerd. In die tijd was dat een heldendaad die eventueel op de brandstapel kon eindigen. En heldenverhalen worden altijd doorverteld. Bartel Willemszoon en Bernardus Jacobszoon speelden beiden een beperkte rol bij de overgang van het katholicisme naar de gereformeerde kerk. Bartel Jacobszoon was een echte held, maar helaas is hij een samentrekking van beide personen. Zelf heeft hij nooit bestaan. Dat is toch wel jammer want nu zijn een straat en een gebouw in Oostzaan naar iemand vernoemd die nooit bestaan heeft.

Deze tweewekelijkse rubriek is eerder verschenen in het Noord-Amsterdams Nieuwsblad en het Zaans Stadsblad en wordt verzorgd door Rob Veenman van de Oudheidkamer Oostzaan, bereikbaar via r.veenman@vpcconsult.nl en via postbus 558, 1440 AN Purmerend. Tips, verhalen, meldingen over historische activiteiten en dergelijke zijn van harte welkom.

Muziektent Excelsior – een opmerkelijk transformatie

De trouwe lezer leest het stukje van 30 november 2005 over Excelsior. Hij ziet de foto van de “oude” tent met al die mensen ervoor en hij ziet de “nieuwe” muziektent. Bij die groep mensen voor de “oude” tent, ziet hij een dame (R de V), die net als hij verzot is op klaverjassen en dus print hij het stukje uit en laat dat op vrijdag 2 december j.l. zien aan die destijds bij Excelsior musicerende en nu muziek uit kaarten halende dame.
En zowaar het antwoord is er meteen.

“Die tent, weet je, die stond daar op een stuk grond tegenover het Spoorpad, waar later de familie Taams – Kater hun bungalow bouwden. Helemaal in eigen beheer deed Excelsior dat. Een grote bouwploeg onder leiding van Jan Keppel, Wim Sluijk en Gerrit van Tongeren heeft dat karwei geklaard”.
Dat is makkelijk terug te zoeken; het is Haal 58 dus.

En een paar dagen later gaat onze trouwe lezer weer op pad en wederom vergezeld van zijn fotocamera..
Het hek is dicht, maar daar maalt hij niet om. Om het verhaal voor de Oudheidkamer en voor u compleet te maken, moet je soms wat willen riskeren. Maar het is geen hond die hem tegemoet komt; welnee in tegendeel.

Een vriendelijke mevrouw en meneer Rabe al ruim twintig jaar bewoners van Haal 58 vertellen dat dit inderdaad de plaats van de muziektent is geweest. ”Neen, de tent stond niet op de plaats van het huis. Even naar achteren stond ie. En eigenlijk staat ie er nog steeds; want de vorige bewoners hadden er twee slaapkamers voor de kinderen ingemaakt. Zo troffen wij het dus aan. En wat jaren later zijn wij verder aan het verbouwen geweest en aan de slootkant is toen een woonboot neergelegd. De oorspronkelijke muziektent is na wat grondige verbouwingen eigenlijk bij de woonboot getrokken en vormt nu één geheel, het is de woonstee geworden van onze dochter”.

Het verhaal is dus weer compleet.
De muziektent als zodanig is niet meer te herkennen. Maar de bewoners weten de geschiedenis wel en een apart huisnummer (Haal 58a) houdt het toch een beetje levend.

Keuringsdienst van waarde – maar dan een eeuwtje terug
(bijdrage van een buitenpoorter nav de oproep van 6 december jl)

Mijn opa, Jacob Molenaar, was net als veel anderen pluimveehouder/handelaar in Den Ilp.
Goeie kippen legden eieren of werden geslacht en in de stad verkocht. Die mensen moesten tenslotte ook eten.
Dode kippen werden aan de weg opgehangen en ook verkocht. Net als de wrakke kippen.
Mijn ome vertelde het verhaal dat er hiervoor regelmatig een opkoper uit Oostzaan langskwam.
Deze opkoper, laten we voor het gemak zijn naam niet noemen, had zich een tijdje door ziekte niet laten zien maar wipte na genezing bij opa de worf op.
“Jaap, heb je nog handel?”
“Nee, omdat je niet kwam heb ik het maar begraven..”. De reactie kwam prompt:
“Oh, hoe diep??”

Ik ben zelf veel te jong om het zelf te hebben meegemaakt, dus liegen doe ik in commissie.
Niet al te frisse kippenlijken werden een poosje begraven om weer een blanke kleur aan het vlees te geven en vervolgens onder meer in de Amsterdamse jodenbuurt verkocht.
Eens ging zo’n handeltje om zulke slechte waar dat zelfs bij de opkoper het geweten wat ging opspelen.
Op de volgende zondag ging hij naar Amsterdam om ‘zijn’ buurt op de aanwezigheid van witte lakens voor de ramen te inspecteren.
En hier stopte het verhaal !!!

Geloof en ongeloof – pastoor, dominee of …

Elke school in Oostzaan beschikt over deze lesbrieven. Steeds zijn we op zoek naar mogelijkheden om de geschiedenis van Oostzaan onder de aandacht te brengen van de jongeren, die we zoveel mogelijk informeren over hun eigen dorp.Ook in de Openbare Bibliotheek van Oostzaan liggen deze multomappen met alle reeds uitgekomen onderwerpen. We willen immers de geschiedenis van Oostzaan onder de aandacht brengen, van de ouderen, die we vragen hun kennis met ons te delen en van u, die we daar ook graag van laten mee genieten.

Lesbrief: Het Geloof en Ongeloof kunt u hier zien.

En gelijk een echte onderzoeker betaamd, deed Jan Velthuis zijn onderzoek ook op en in de Grote Kerk

Ook Jan de Waal schreef over dit godshuis:
Zoals bijna elke echt oude kerk is ook de Oostzaanse kerk van oorsprong een katholieke ….. tot aan de Reformatie. Conflicten tussen de Calvinistische Oostzaners en de Katholieke Spanjaarden leidde ertoe dat in 1573 de kerk in brand werd gestoken.
En niet alleen de kerk werd verbrand maar ook de voorganger van de molen die aan de Kerkstraat stond en bekend was als ‘De Molen van Kater’. 1573 moet een rampjaar geweest zijn voor Oostzaan, daar is geen twijfel over…

Een tweede kerk werd gebouwd tussen 1601 en 1630.
Een tekst op een balk in het koor van de kerk herinnert aan deze tijd :
Anno 1573 verbrandde deese kerk
dit onthout
anno 1601 ten deele
en anno 1630 in het geheel
ter eere Gods weederom opgebouwt.

Pieter Jong, de visserman, uit de luie stoel

Tegenwoordig is veel mogelijk vanachter je pc. Vroeguhh…. moest je dan afreizen naar Haarlem, maar nu kan je die locatie ook digitaal bezoeken. Nou zal ik de laatste zijn om een oud en ingebakken genoegen om door oude boeken te snuffelen af te zweren, maar soms, zoals nu, is het toch wel handig. Ik vind daar:

Bron: Burgerlijke stand – Huwelijk (Bruidegom)
Archieflocatie Noord-Hollands Archief
(Even ter verduidelijking: Historisch onderzoekscentrum voor Noord-Holland
Het Noord-Hollands Archief is het historisch onderzoekscentrum voor Noord-Holland. Het beheert een grote collectie bronnen voor de geschiedenis van Noord-Holland en voor de wetenschapsgeschiedenis.De collectie omvat de archieven van rijksinstellingen in de provincie, de archieven die zijn overgedragen door de provincie Noord-Holland, en die van vele andere organisaties, particulieren en bedrijven. Daarnaast beheert het Rijksarchief de Provinciale Atlas van Noord-Holland, bestaande uit kaarten, prenten, tekeningen, foto’s en prentbriefkaarten. Ten slotte heeft het Rijksarchief een goed voorziene bibliotheek op het gebied van de regionale en lokale geschiedenis van Noord-Holland en de waterstaatsgeschiedenis van Nederland.)

Toegangnr: 358; Inventarisnr: 91; Gemeente: Oostzaan;
Soort akte: Huwelijksakte; Aktenummer: 16;
datum: 29-05-1890
Bruidegom: Pieter Jong; Leeftijd: 23; Geboorteplaats: Oostzaan
Bruid: Grietje Duijvis; Leeftijd: 20; Geboorteplaats: Oostzaan
Vader bruidegom: Albert Janszoon Jong
Moeder bruidegom: Aaltje Kalf
Vader bruid: Dirk Duijvis
Moeder bruid: Aaltje Korse

Op een vergelijkbare manier vond ik ook zijn grootouders

Zo dat brengt dan weer een mooi spul op z’n plaats