Stichting Oudheidkamer Oostzaan

Binnen afzienbare tijd – Kerkbuurt 1

Een afbeelding om nog eens goed in je op te nemen. Want dit hoort nu al tot het verleden, immers de school is voorgoed verdwenen. Over niet al te lange tijd zullen echter ook dit hoekpand en de daarachter gelegen panden van drukkerij van Wijk plaats gaan maken voor de “vooruitgang”.
Dat lang niet iedereen dit als vooruitgang zal bestempelen, zal duidelijk zijn. Voor velen doet het zeer hun dorp, maar vooral hun herinnering aan het Oostzaan van hun jeugd, te verliezen. Dat is een ding dat zeker is, we horen het maar al te vaak. Of de veranderingen ook verbeteringen zullen zijn is nog maar helemaal de vraag. Je kan er in geloven, maar méér, op dit moment, ook niet. Was het vroeger dan allemaal beter? In sommige opzichten wellicht, maar zeker niet in alles. En zo komen we dus niet verder dan de weging. Het kan beter worden, maar misschien ook niet, het was beter, maar soms ook niet. De kogel is echter door de kerk, het nieuwe centrum wordt gerealiseerd. En dit plaatje behoort straks in zijn geheel tot de historie van Oostzaan.

Kerkstraat thv de boerderij van de Dood

Soms zijn foto’s nog niet eens zo oud, zelfs al uit de tijd van de kleurenopnamen.
Toch laat deze afbeelding een tijd zien die allang achter ons ligt en een ademt hier een sfeer uit die niet meer terug zal komen.
Oostzaan was ook toen al bezig te veranderen. Nieuwe buurten waren gepland of al in aanbouw, zelfs al gebouwd.
Deze “achterom” laat echter een deel van de Kerkstraat zien, waar toen, in de zestiger jaren van toch alweer de vorige eeuw, nog best sprake is van een landelijke sfeer.

Harde wind vannacht?

Jazeker, zowel in tijd als qua locatie zijn we een eind opgeschoven.
Na al die boten van de laatste dagen zeilen we dwars door het dorp naar het noorden, het Noordeinde om precies te zijn.

Links zien we de nrs 74 en 72, maar het gaat ons in dit geval om het spandoek dat aan de overspanning over de weg is bevestigd.
Op dit doek staat met grote letters:

HET WATER O JEE
MAAR HET VIEL MEE

De overspanning is versierd en zowel rechts als links menen we Nederlandse vlaggen te ontwaren. Er viel iets te vieren.
Als eerste schoot ons de watersnood te binnen, zoveel jarige herdenking?

Spannender was de echter de suggestie van één van onze influisteraars:
in de oorlog hebben de Duitsers herhaaldelijk gedreigd de hele polder onder water te zetten.
Menig Oostzaanse huismoeder sidderde bij die gedachte en dat zal, zij het meestal in grotere stilte, bij de vaders niet anders zijn geweest.
Dat van die opluchting uiting is gegeven na de bevrijding is nog niet zo’n gekke gedachte.
Wie oh wie kan het zich nog echt herinneren en uitsluitsel geven of we hier de plank hebben misgeslagen? Was het direct na de bevrijding in 1945 of een jaartje later bij de eerste herdenking? Mail en deel (uw kennis of dat van UW influisteraar).

Hoe ver moet je het zoeken?

Soms zie je het meest voor de hand liggende over het hoofd, want wat te denken van ons eigen Jol-archief?
Gelukkig zijn er dan altijd mensen om ons heen die hun ogen en oren niet in de zak hebben en wel even spitten in de annalen et voilà:

Uit: Jol-0401f – middelen van bestaan
geschreven door J de Boer in november 1987

“Ook de visvangst op de Zuiderzee was van de betekenis. Omstreeks 1850 waren er 7 botters die op de Zuiderzee en het IJ in het voor- en najaar visten op haring, ’s zomers op bot en ’s winters op spiering. In 1897 was het met de Zuiderzeevisserij afgelopen.”

Waar Jan de Boer deze kennis vandaan haalde, weten we nog niet, maar dat is dan weer een mooie opdracht. Hij heeft het blijkbaar gevonden en dan kunnen wij het ook.
Hij was gemeentesecretaris in Oostzaan en je zou kunnen zeggen de voorloper van de oudheidkamer in z’n uppie. Wat had de man een grandiose verzameling foto’s en kennis verzameld toen het woord oudheidkamer nog moest worden uitgevonden.
Talloze boekjes (reeds lang uitverkocht) over oud Oostzaan zijn van zijn hand verschenen.

De vis wordt duur betaald – Zuideinde 398

(ingezonden door een trouwe lezer)
>>
En dan ga je een keertje kijken op het Zuideinde en dan zie je dat het huis van Engel, de klompenboer nog steeds bewoond wordt door de familie Engel. Zowel aan de noord als aan de zuidkant wordt het belend door een houten huis met een puntgevel.

Vanuit het eerdere verhaal richt je dan je belangstelling op nr. 398 aan de zuidzijde.
Een mooi goed in de verf staand houtenhuis met een puntgevel en op de top een echte makelaar. En dan zie je vissen overal. Op de voorgevel een mooi gekleurde vis; op de kop van de aanbouw een wit zwarte vis als makelaar en zelfs op de brievenbus een tekst met “De Twee Vissen”.

De Ring van HerinneRing blijkt dan toch maar helemaal te kloppen.
Enthousiast pak je je fototoestel en wilt dit gaan vastleggen als het sluitende bewijs.
“Mag ik effe wat foto’s nemen”, vraag ik de naar buiten komende bewoner. “Ben je een makelaar of zo” was zijn antwoord. Toen ik uitlegde waarom ik hier kwam en hoe het verhaal luidde was hij meteen akkoord.
Van de vorige bewoner Hein de Jong (rond 1899 dus) was hem niets bekend, die naam had hij nog nooit gehoord. Zijn voorganger in dit huis was ene Buis en die moet er een ontiegelijke tijd geleden al in gewoond hebben.
En van een gevelsteen met twee vissen daar had ie ook nog nooit van gehoord.

Ik wees hem fijntjes zowel op de voorgevel ( een vis naast het huisnummerbord), op de vismakelaar op de aanbouw als op de brievenbus met het opschrift “De Twee Vissen”.
Beter bewijs kon er toch niet zijn?
Lachend vertelde hij me dat zijn achternaam Vis was en dat hij er nu met zijn vrouw ( een Manteltje) – met z’n tweetjes – woonde >> twee visjes.
Maar zijn voorganger (Buis dus) had een dochter die hij kende en daar zou hij navraag doen of zij iets wist van Hein de Jong en de oude gevelsteen.

We weten dus nog steeds niet of die visserman De Jong in 1899 inderdaad op nr. 398 woonde en over de gevelsteen is het laatste woord ook nog niet gesproken.
Maar er woont nu wel ene Vis en die laat zijn naam dus duidelijk uitkomen.
<< (tot zover onze lezer)

Namens de oudheidkamer hartelijk dank voor uw bijdrage aan ons verhaal over het bottertje en de mooie foto’s. Doe vooral de groeten aan de “Visjes” bij een volgende gelegenheid, ze zijn van harte welkom in de Leliestraat, want ook van dat inmiddels geannexeerde gedeelte van Oostzaan hebben we nog veel meer prachtige foto’s uit de vorige eeuw.
(Vervolg: zie 29 november)

Reconstructie historische gegevens Oostzaan Oude films uit de periode 1929-1939 zijn gedigitaliseerd en van deze beelden zijn ‘stills’ getrokken.
Die zijn weliswaar niet van erg goede kwaliteit, maar volstaan voor het doel , waarvoor we ze willen gebruiken.
Van deze ‘stills’ zijn weer prints gemaakt in een WWWWW-boek. Van elke foto willen wij graag vastleggen: Waar het is, Wanneer het is, Wie het zijn (vlnr), Wat het is (als er dingen op staan) en Waarom het is (bijv tgv een huwelijksfeest, of Koninginnedag), kortom we zijn altijd op zoek naar de 5 WWWWW’s.

Gelukkig werkt het brein ook nog en met enige oplettendheid komen we er soms ook wel. Als voorbeeld uit deze reeks de still links. Die meneer met het kale hoofd en de stropdas. Naar mijn gevoel de reproductie van Joop van der Ende. Of eigenlijk andersom dus, een voorvader, en zeker niet helemaal onmogelijk. Joop van der Ende heeft namelijk een (feest)winkeltje gehad op de Oostzanerdijk en het is zeker niet onmogelijk dat dit zijn opa is.
We hebben een poging gedaan hem hierover te benaderen, maar de beste man is zo afgeschermd dat we hem niet (zelf) kunnen bereiken. We zijn dol op samenwerking en met zijn faciliteiten zouden we toch heel mooie resultaten kunnen bereiken bij het opknappen van die oude film. Het mes snijdt aan beide zijden en dat is prima als het een win-win situatie betreft, everybody happy.

Reconstructie mbt historie van de Oostzaanse bebouwing
Het reconstrueren van de opbouw van het dorp Oostzaan van rond 1200 tot heden is een project dat al enige jaren loopt. Met behulp van oude kaarten en kadastergegevens proberen we dat in beeld te brengen (beta fase).
Uitgangspunt is de meest recente kaart van het dorp en we leggen daar de bebouwing in vast. Inzoomen op zo’n kaart gaat zo’n beetje tot op de deurbel.

Vanuit deze situatie kunnen we terug naar elk stadium in de geschiedenis met de dan relevante bebouwing.
Hier links een situatie en detail omstreeks 1889.
Aan deze kaart kunnen we koppelen: 1. alle informatie mbt tot personen (eigenaren, bewoners en hun familie-verbanden) 2. de geschiedenis van het pand en de grondpercelen (eigenaren en gebruikers) 3. al het verdere (beeld)materiaal (foto’s, tekeningen, film en audio) 4. we kunnen deze platte kaarten omzetten in 3-D, waarbij een virtuele wandeling door het dorp anno 1500 of 1800 of heden dus mogelijk is 5. 4-D geeft ons de mogelijkheid om het dorp door de geschiedenis te laten “groeien” van de eerste bebouwing tot het heden. 6. als laatste mogelijkheid is er ook nog een hoogtekaart mogelijk, ik kan dus in principe de waternood van 1916  op het scherm simuleren

Het Weeshuis – leven zonder ouders

Elke school in Oostzaan beschikt over deze lesbrieven. Steeds zijn we op zoek naar mogelijkheden om de geschiedenis van Oostzaan onder de aandacht te brengen van de jongeren, die we zoveel mogelijk informeren over hun eigen dorp.
Ook in de Openbare Bibliotheek van Oostzaan liggen deze multomappen met alle reeds uitgekomen onderwerpen. We willen immers de geschiedenis van Oostzaan onder de aandacht brengen, van de ouderen, die we vragen hun kennis met ons te delen en van u, die we daar ook graag van laten mee genieten.

Lesbrief: Het Weeshuis kunt u hier zien.

Eén van de bekendste Oostzaanse weeskinderen was de latere burgemeester Teer. David werd daar geplaatst, samen met zijn broer, nadat zijn ouders (beiden in 1872), waren overleden. Een vroege foto van David Teer vonden we terug in het archief bij het fanfarekorps “Concordia”, voorloper van de latere muziekvereniging met dezelfde naam. Volgens het onderschrift gemaakt op 14 december 1893, waaruit zou blijken dat David 26 jaar was. De naamsverwijzing die aan deze foto is gekoppeld, stelt ons voor raadsels. David zou de vierde van links zijn op de voorste rij. Wij menen echter dat hij de derde van links is, juist, die met de karakteristieke sik! Klik eventueel op de foto voor een grotere afbeelding.
Wie helpt ???

Het huisje van Engel, de klompenboer

Aan het Zuideinde, nog specifieker Brakenburg.
Precies achter het woord Oostzaan, thans Zuideinde 396, staat een wit huis met een dakkapel, daar woonde deze klompenboer, die voluit Piet Engel heette. Dat wil zeggen Piet woonde daar in 1932, toen deze foto werd gemaakt, maar misschien in 1899 wel zijn vader?
Het verhaaltje over de botter maakt nogal wat los en dat is precies de bedoeling.

Brakenburg lag ten westen van de wegsloot, maar bruggetjes ontbreken, omdat er op deze hoogte langs de sloot een apart paadje liep, voor de huisjes langs.
Omdat het eerste huisje rechts een houten huis is, zal de visserman dan wel zuidelijker hebben gewoond, immers aan zijn huis moet nog een gevelsteentje te ontdekken zijn. Met een relatief klein stukje lopen, bereikte hij de Oostzanerdijk, vanwaar hij over open water naar zijn Durgerdammertje kon komen.
Verse haring, bijna voor de deur.

Nogmaals de botter, maar ook een jol

Eergister meldden we de “vondst” van de OZ2, een Oostzaanse botter afgemeerd bij Durgerdam. Vandaag reeds kunnen we een antwoord aan u doorgegeven over dit schip.

Deze botter was het eigendom van een Oostzaanse visser genaamd Hein de Jong. Hij viste op wat toen nog de Zuiderzee was. Omdat de Zuiderzee toen nog zout was, kon hij daar, met zogenaamde hoepelijke fuiken, op haring vissen.

Hein de Jong woonde toendertijd in het Zuideinde naast Engel, de klompenboer. Het huisje staat er nog steeds en zou een gevelsteentje moeten hebben waarop vissen zijn afgebeeld. In 1938 werden de fuiken van Hein gekocht door Cornelis van Berge, die ze aanschafte voor zijn zoon Dirk. Die had het plan opgevat om visserman te worden en heeft dat ook een tijdje gedaan.
Tot zover.

Een andere opmerkelijke vondst is onlangs gedaan in het Oostzanerveld.
Deze Oostzaner bunjol wordt door Gerrit Schutten in zijn “Verdwenen schepen” een Zaanlandse bunjol genoemd. Toch vermeldt hij als bouwer De Boer te Oostzaan. Het fuikenschuitje zou afgeleid zijn van de Zaanlandse boerenjol (melkjol) welke gebouwd werd door Siem van Schaik aan het Noordhollands kanaal. De Oostzaner bunjol was echter breder dan de melkjol, zodat de visser een wat minder rank scheepje had. Na de Tweede Wereldoorlog werd de bunjol voorzien van een spiegel voor een buitenboordmotor. Het scheepje van de foto werd eind juli 2005 net onder de waterspiegel in het Oostzanerveld ontdekt en gelicht. Het eikenhouten schuitje bleef zowaar drijven en verkeerde in redelijke conditie. Restauratie is zeker de moeite waard.
Ref: http://www.vaartips.nl/visserij.htm#oostzaner van Ids Koopmans