Categorie: Uncategorized

Je maakt wat los ….

Leuk hoor, om naar aanleiding van de verhaaltjes over licht dan weer een spontane reactie te ontvangen. Een van onze lezers stuurde me deze fraaie plaat, de exacte locatie is niet bekend, maar het is wel in deze regio. De aanleiding zijn de wit geschilderde bomen op het erf. Een praktische oplossing om in de tijd voor de (buiten) verlichting niet met je kop tegen de bomen op te lopen. Gold hetzelfde voor de witte onderkant van het huis en de schuur, het zou best kunnen, maar weten doe ik het niet. Wie wel eens naar het zuiden reist en daarbij geen gebruik maakt van die snelle, maar oervervelende autobanen, komt die wit geschilderde bomen ook tegen langs de Route National in het Franse landschap. Het zelfde kunstje vindt dus ook heden ten dage nog plaats. Zie je ook meteen weer veel meer sterretjes aan de hemel.

Bij nacht en ontij

Voor wie was dat vroeger weggelegd? Niet voor de “normaal” hardwerkende mensen. Zij waren meer van het type “met de kippen op stok” en “het krieken van de dag”.

Veel en vaak harde handenarbeid, grote gezinnen met vele mondjes, die allemaal gevuld moesten worden. Jus met kaantjes, veel aardappelen, beperkte hoeveelheid groente en af en toe een stukje vlees en was er eens iets over dan ging dat naar Pa, want die moest het hardste werken.
Nou wat moest je dan met al die lampen? Wie slaapt heeft ze niet nodig en wie nog wakker is, heeft zeker niet genoeg te doen?

Toch was er ook in Oostzaan aan het eind van de 19e eeuw behoefte aan verlichting op straat en op enkele schaarse strategische punten branden er ’s avonds petroleumlampen, een stuk of vijf voor het hele dorp. Veel uitstraling zullen ze niet hebben gehad en het waren meer bakens dan werkelijk verlichting.

Het groeide echter, van vijf naar elf, van petroleum naar gas en uiteindelijk naar elektriciteit. Maar niet zonder slag of stoot en in beperkte mate, slechts gedurende de wintermaanden brandde het licht en dan nog niet later dan half elf en dat alleen bij donkere maan.

Uit onze eigen annalen komt het antwoord van een burgemeester die, gevraagd naar meer straatverlichting, antwoordde: “Fatsoenlijke mensen komen na 9 uur niet meer op straat”.

Licht in duistere zaken

“Draai het licht eens een beetje op”, schoot mij zomaar opeens door de gedachte. Misschien vanwege een associatie met al die paarden en een stallamp, wie zal het zeggen? Die uitspraak was natuurlijk in die tijd nogal letterlijk, immers er werden nog olielampen gebruikt en hoe hoger je die draaide des te meer licht was er. Al te hoog kon echter ook weer niet, want dan ging de lamp loeven en was alles binnen de kortste keren zwart en vet van de oliewalm.
Zelfs toen er voor het eerst sprake van elektrisch licht was, ging de uitspraak nog op, want een lichtknopje werd toen nog vaak “omgedraaid” en niet aangeknipt. Tegenwoordig is de draaiknop zelfs weer terug, maar nu in de vorm van een dimmer, ook daarmee kunnen we het licht hoger en lager draaien. En hoe vanzelfsprekend vinden we dat nu niet allemaal, overal licht waar we dat willen. Dat is wel anders geweest.

Ham, de paardenman

Nog maar een keertje dan. De reeds eerder genoemde Harmen Schaft was blijkbaar een typische paardenman. Ook op deze foto is hij degene die het paard in toom houdt, hetgeen hem ongetwijfeld zeer goed afging. Behalve een band met het paard had hij ook de fysieke kracht om het af te dwingen. Legendarisch zijn de verhalen over zijn ongelooflijke sterkte, over hem wordt verteld dat hij in staat was om met één hand twee melkbussen tegelijk op de kar te laden. Op de foto is duidelijk te zien hoe zwaar dat moet zijn, want links staat Klaas Klz Schaft met twee melkbussen, maar die hangen wel aan een juk en dat draagt heel wat makkelijker. Wie er nog meer op deze afbeelding staat is nog onbekend, wellicht zijn er onder u die hier nog een helpende hand kunnen bieden?

Nog vroeger

We komen nog even terug op de vrachtauto van de laatste dagen. Inmiddels is ook bekend dat het niet een van eerste, maar DE eerste vrachtauto was die de gebroeders Schaft in gebruik namen.
Afbeeldingen uit de tijd van de hondenkar bij “de Schafte” hebben we nog niet gezien, maar het paard hebben we wel. Altijd vergezeld door Harmen Schaft.
Hij vertrok in die dagen voor dag en dauw naar Amsterdam, stak met paard en wagen achter het CS met de pont over en ventte gedurende de dag de melk van de familie Schaft uit in de stad.
’s Avonds ging hij op dezelfde manier weer terug, maar dan stopte het paard aan de voet van de dijk vanzelf bij het plaatselijke café, waar Ham zijn dagelijkse borreltje dronk. Of het paard ter plekke ook iets lekkers kreeg vertelt het verhaal niet, maar ingesleten gedrag was het wel.

Halve waarheden zijn ook waar

Gisteren waren we nog op zoek naar de naam van de chauffeur en het meisje in de laadbak.
Vandaag is de helft van het vraagstuk opgelost. In de achterbak, achter de cabine van de vrachtauto, ontwaren we Jannetje Schaft, hetgeen dan heel goed Jannie van Klaas en Eef Korsse zou kunnen zijn.
Of dat dan weer waar is, ik houd een hele grote slag om de arm, want dit is een ingewikkelde familie:
zo ben ik tegengekomen opa Klaas, Klaas Klaaszoon, Klaas Willemszoon, kleine Klaas en lange Klaas en zulke uitspraken maken het nou niet echt makkelijk om de een van de ander te scheiden.
Hierbij valt het verschil tussen Jannie en Jannetje in het niet, toch.

Rest nog de naam van de chauffeur, die zullen in die tijd niet dik gezaaid zijn, dus we houden nog zeker goede moed.

Melkinrichting

Zo te zien een één van de eerste vrachtauto’s die bij “de Schafte” dienst ging doen.
Dan bevinden we ons al het derde stadium van vervoer, want hondenkar en paard en wagen gingen aan deze periode vooraf.
Het zal dan ook aan het eind van de twintiger jaren zijn geweest dat deze foto werd gemaakt.
Wellicht kunnen we hem nog duidelijker dateren als er mensen zijn die de chauffeur en/of het meisje in de achterbak kunnen herkennen.
Door op het plaatje te klikken krijgt u een groter beeld en dan zou het moeten lukken om tot herkenning te komen. We rekenen op u, of uw moeder/vader, oma/opa, buurvrouw/buurman. Op de zijkant staat een bord waarop allerlei gewichten zijn aangegeven en de formidabele snelheid van 18 km, onbekend is of dat de maximum snelheid of de maximaal toegestane snelheid is.

In de kaart gekeken
(vervolg van gister)

Het schoolgebouwtje had in ieder geval twee deuren, één aan de oostzijde en één aan de westzijde, aan de kant van het Kerkplein. Dat weten we uit het boek dat de schoolmeester van de kerkbuurtschool in de zeventiende eeuw schreef. In dat boek verhaalde de schoolmeester over de avonturen van de Oostzaanse zeerover Claes Compaen. Na zijn belevenissen op zee kwam Compaen weer in het dorp wonen en een deel van zijn tijd bracht hij vissend door in de sloot achter de kerk. Na het vissen liep de zeerover vaak zwijgend door het schooltje, de ene deur in, de andere deur uit.

051 Een kadastrale kaart uit 1822 Collectie Oudheidkamer Oostzaan

Regthuijs
Het gebouwtje links van de kerk, nummer 1401, was vroeger het Regthuijs van Oostzaan, de voorloper van het huidige gemeentehuis. Daar werd in de achttiende eeuw het dorp bestuurd en er werd recht gesproken. Als je de situatie van toen zou vergelijken met die van nu, dan is er heel veel veranderd. De kerk staat er nog steeds, maar alle andere gebouwen er omheen zijn verdwenen.

Deze tweewekelijkse rubriek is eerder verschenen in het Noord-Amsterdams Nieuwsblad en het Zaans Stadsblad en wordt verzorgd door Rob Veenman van de Oudheidkamer Oostzaan, bereikbaar via r.veenman@vpcconsult.nl en via postbus 558, 1440 AN Purmerend. Tips, verhalen, meldingen over historische activiteiten en dergelijke zijn van harte welkom.

In de kaart gekeken

Volgens het spreekwoord heeft iedere gek een gebrek. Mijn gekte richt zich voor een deel op oude kaarten. Urenlang kan ik over een kaart gebogen hangen en wegdromen in de tijd. En gelukkig kan ik daarbij terugvallen op een flinke kaartverzameling, zowel hedendaagse herdrukken als originele kaarten uit de zeventiende eeuw en later. Iedere kaart heeft daarbij zijn eigen verhaal en zijn eigen geschiedenis.

051 Een kadastrale kaart uit 1822 Collectie Oudheidkamer Oostzaan

Kerkbuurtschool
De Oudheidkamer Oostzaan en mijn persoontje kunnen over een groot aantal kadastrale kaarten beschikken, uit de jaren rond 1822, 1882, 1920 en 2000. Zo kun je van bepaalde gebieden en zelfs van bepaalde gebouwen de ontwikkeling in de tijd volgen. Op het bijgaande kaartje uit 1822 is de Kerkbuurt in Oostzaan afgebeeld. Perceel 1402 is dan ook de Grote Kerk. Interessanter zijn echter de gebouwtjes 1405 (schuin onder de kerk) en 1401 (links van de kerk). Het gebouwtje 1405 is de oude kerkbuurtschool zoals die sinds de zeventiende eeuw in gebruik is geweest. Het was vooral een eenvoudig gebouw waarin alle leerlingen in één ruimte les kregen van één leraar, bij hoge uitzondering bijgestaan door een hulpleraar. Die leraar stond in die tijd nog niet vóór de klas, maar zat er middenin. Om de beurt mochten de leerlingen bij de leerkracht komen en dan kregen zij alle persoonlijke aandacht. De rest van de tijd werkten de scholieren zelfstandig.
(vervolg morgen)

Deze tweewekelijkse rubriek is eerder verschenen in het Noord-Amsterdams Nieuwsblad en het Zaans Stadsblad en wordt verzorgd door Rob Veenman van de Oudheidkamer Oostzaan, bereikbaar via r.veenman@vpcconsult.nl en via postbus 558, 1440 AN Purmerend. Tips, verhalen, meldingen over historische activiteiten en dergelijke zijn van harte welkom.

Wie verre reizen maakt ….

heeft veel te vertellen en zoals een bekende fotograaf ooit schreef: “Een plaatje houdt op bij de rand van de foto, en dan begint het verhaal”. Helaas is het verhaal ons verder onbekend. Dat wil zeggen voor een groot deel, niet helemaal. De foto is uit de nalatenschap van de OSV trainer Hans Boersma en het gezelschap dat erop staat zijn zeer waarschijnlijk de gelukkigen die zich op deze reis naar het toen nog behoorlijk verre Berlijn begaven. Het zou 1957 geweest zijn en blijkbaar in het kader van een daar te spelen wedstrijd, want op een andere foto staat ook het elftal afgebeeld. Wie kan zich deze reis nog herinneren en heeft voor ons nadere informatie? Uiteraard zijn wij benieuwd naar de deelnemers, wie herkent de personen op deze foto? Door op de foto te klikken krijgt u een duidelijker (groter) beeld van dit gezelschap.