Stichting Oudheidkamer Oostzaan

Niet zo netjes

Zoals zo vaak willen intenties en de feitelijke uitwerking wel eens behoorlijk uit de pas lopen. Bijna dagelijks zien we hiervan voorbeelden voorbij komen. Ondanks vele goede bedoelingen, regels en reglementen gaan er dingen mis , soms zelfs goed mis. Het deftige bestuur dat ik u gisteren liet zien, had ongetwijfeld ook NETJES hoog in het vaandel staan. Nam niet weg dat de begraafplaats bij hevige regenval veranderde in één grote waterplas, waar men nauwelijks met droge voeten een graf kon bereiken. We praten hier natuurlijk over een lang voorbij verleden, want inmiddels is de begraafplaats behoorlijk aangepast en behoren die problemen tot de voorbije tijd. Zeker op momenten dat er een begrafenis in de planning stond, wilde toentertijd het grote pad naar achter nog wel eens vol water staan, zo zeer dat dat toch eigenlijk niet kon. Nou is het een bekend feit dat water altijd naar het laagste punt stroomt, kennis die ook bij de medewerkers van de begraafdienst bekend was. Dus toog men, voorzien van een lange ijzeren staaf, naar de meest dramatische plekken op het pad. Daar dreef men met grote kracht de staaf schuinweg diep in de grond. En onder de kreet: “Zwemmen!!!” borrelde dan het pad leeg en een graf vol. Heel effectief, maar NIET netjes.

Netjes onder de grond

Reeds op 23 juni 1887 werd dit in Oostzaan collectief aangepakt. Het is de oprichtingsdatum van de Vereeniging “Het Begrafenisfonds Oostzaan”.
Alle regels werden keurig opgenomen in de Statuten en het Huishoudelijk Reglement, een boekje dat elke deelnemer na het afsluiten van de “polis” meekreeg.
In menig huisgezin was hiermee een van de eerste vaste lasten posten een feit geworden. Toen ongetwijfeld een centenkwestie, maar wel een die elke week terugkwam..
Bij zo’n gewichtig fonds hoorde natuurlijk ook een bestuur en bij het veertig jarig bestaan ook een plechtig bestuursportret. Van links naar rechts zijn hun namen als volgt: ? Busch Jz, J Derlagen, J Lust, D Lust Az, G Kwak (vice-voorzitter), Edelachtbare Heer D Teer (voorzitter), J Onrust Jz, (secretaris-penningmeester) en Jb Schuitemaker.
Helaas zijn de voornamen niet geheel leesbaar. Weet u welke Busch Jz hier geheel links op de foto staat?

10 voor taal

Het is al weer een tijdje geleden dat de oudheidkamer, in samenwerking met de Oostzaanse taalgroep, in de reeks Historische Uitgaven Oostzaan “Wat ons nag te binne skoot”, het geïllustreerd Oostzaans woordenboek uitgaf. Deze uitgave vond gretig aftrek, zowel binnen als ook buiten Oostzaan.
Regelmatig hebben lezers zich tot de redactie gewend met aanvullingen op alle woorden en gezegden die hun weg naar het papier hadden gevonden. Die bijdragen zijn verzameld en ter (strenge) beoordeling door ons weer voorgelegd aan de taalgroep, zodat daaraan dezelfde criteria ten grondslag liggen als aan de oorspronkelijke uitgave. Er is nu een inlegvel gemaakt, dat u aan uw eigen boek kunt toevoegen. Dat inlegvel kunt u hier downloaden. Deze inlegvellen zijn ook (in beperkte mate) beschikbaar op papier, u kunt ze afhalen op dinsdagmiddagen tussen 14 en 16 uur in de Leliestraat 1. Het is uitsluitend een tekstpagina, dat in tegenstelling tot het oorspronkelijke boek, dat vol staat met foto’s, verhalen en anekdotes.

Wie de jeugd heeft…

heeft de toekomst. De oudheidkamer is nu eenmaal geen museum. We bewaren, we beschrijven, we gebruiken onze vitrines en schrijven onze verhaaltjes, publiceren de Jollen en Historische Uitgaven Oostzaan, maar we zijn GEEN museum. Toch kunnen we, weliswaar elders, het een en ander aan de jeugd laten zien. Onder de bezielende leiding van Cor Lust en met veel kennis van zaken wordt hier uitleg gegeven aan de jongste groepen van de Korenaar over ons erfgoed. We zijn blij met deze initiatieven, die door de school zelf zijn ondernomen. Geschiedenis begint dicht bij huis en dit was een uitstekende start.

Sluiting melkfabriek “De Schafte”
(laatste deel ingezonden stuk van de melkrijder)

Melkfabriek De Schafte in Oostzaan was opgericht in 1885 [sic], maar moest noodgedwongen de deuren sluiten. De trotse en wilskrachtige naam “De Schafte” heeft niet mogen baten. De fabriek ging dus voorgoed dicht, daags na de volkomen onverwachte bekendmaking van dit nood­lottige nieuws aan het personeel verscheen het bericht in de krant. Welgeteld 41 regels, maar wat wil je in een tijd dat duizenden en nog eens duizenden arbeids­plaatsen in de metaal, de scheepsbouw en de textiel op de tocht stonden? Wie maalt er dan nog om 23 arbeids­plaatsen in Oostzaan? Toch is de klap in het 1086 zie­len tellende plattelandsdorpje keihard aangekomen. Voor de Oostzaners is “de Schafte” niet alleen een werkverschaffer (samen met een paar kippen- en eendenslachterijen en een eierstruiffabriek de enige in het dorp). Oostzaan zonder de schoorsteen van De Schafte is als Utrecht zonder Dom.
Kees Schaft werkte al sinds 1934 bij De Schafte. Desgevraagd merkte hij op: “Maar dat de fabriek al in 1965 gesloten moest worden, viel me eerlijk gezegd een beetje tegen. Ik had gedacht dat we het nog wel wat langer konden uitzingen.”
De fabriek heeft 80 jaar in het middelpunt van onze gemeenschap gestaan, er heerst onder het personeel een enorme band. Dat gaat straks verloren. De directeur van melkfabriek De Schafte maakt, als hij over de sluiting praat, een enigszins laconieke, misschien wel uitgebluste indruk. Ik zeg hem dat. “Wat had je dan verwacht?” vraagt hij. “Een strijdba­re figuur? Strijdbaarheid had geen enkel effect gehad, deze sluiting was niet tegen te houden. Erg jammer, maar als directeur van een melkfabriekje heb je geen enkele invloed op die ontwikkeling. Denkt u dat ik hier niet graag mijn pen­sioen gehaald zou hebben?”
“Het is valt niet mee,” zegt Kees Schaft. “Als je een bedrijf zelf met inzet van al je krachten hebt helpen opbouwen en als je het dan weer kan gaan afbreken. In feite breek je daarmee je eigen leven af.”

Melkrijder in de dop (2)

We volgen nog even het verhaal dat ons spontaan werd aangeleverd:
Eindelijk was ik alleen op de tractor aan het werk
Om de eerste dag alleen goed te beginnen had ik de wekker op 5 uur ’s morgens gezet. De tractor had ik voor de deur geparkeerd, zodat ik op tijd kon wegrijden. Het begon net een beetje licht te worden, ik nam plaats achter het stuur en startte motor van de tractor om te vertrekken richting Noordeinde. Nog even de aanhangwagen met triangel ophalen en op weg naar het eind van de Haal. In die tussentijd haalde ik alvast melkbussen bij boeren op. Elke boer had zijn eigen nummers en soms een eigen kleur over de nummers heen.
Als ik bij het transportbedrijf van Remmert Vels aankwam, was de aanhangwagen al voor de helft gevuld met melkbussen. Daar moest ik keren en begon de andere helft op te halen. Rond zeven uur stopte ik altijd halverwege de Haal bij een sloot.
Want ik moest wachten tot de boer aan kwam roeien met twee melkbussen voor in zijn jol. Ik kon niet te langer dan 10 minuten wachten op de boer anders ging het van de melkprijs af. Die arme boer roeide zich de sloffen uit zijn klompen om maar op tijd bij mij te zijn.
Bij de kruising de Haal en de Heul koppelde ik de bijna volle wagen met melkbussen af, dan ging er een lege aanhangwagen achter de tractor en reed ik de doodlopende weg de Heul in. Aan het eind van de Heul moest de aanhangwagen weer losgekoppeld worden om te kunnen keren. Omdat ik dat te veel werk vond, keerde ik met aanhangwagen en al door de berm van de weg, waardoor er een heel diep wielspoor ontstond. Het spoor werd steeds dieper tot er een lek in de riolering ontstond, wat de buurtbewoners niet leuk vonden.
Er zijn toen heel wat woorden gevallen en ik werd van de tractor getrokken door een boze buurtbewoner, waar ik erg van schrok en niet blij mee was. Ik had het natuurlijk niet moeten doen, ik had op die momenten een foute beslissing genomen. Gelukkig heeft die consternatie wel wat opgeleverd want B & W van Oostzaan zorgde nu voor een keerplein, zodat er op een nette manier gekeerd kon worden. Op het moment dat ik van alle boeren hun melk opgehaald had, ging ik op weg naar melkfabriek “De Schafte” in Oostzaan. Dit was niet voor lang, de Coöperatieve zuivelfabriek in Wormerveer gaf een paar centen meer geld voor een liter melk. Ik kreeg dus de opdracht om elke keer naar de Coöperatieve zuivelfabriek in Wormerveer te rijden.
Daar ging meer rijtijd inzitten maar blijkbaar bracht het toch meer geld op.

De nieuwe Jol inspireert

Nog maar nauwelijks uit of de eerste reacties op de Jol komen al weer binnen. Dit maal van een voormalig melkrijder, die inmiddels elders woont. Hij kon in 1965 zijn loon verbeteren van Fl 35 per week, als assistent vertegenwoordiger bij Hille, de beschuitfabriek te Zaandam, naar Fl 125 p/w bij Loonbedrijf S Kat uit Westzaan, toentertijd blijkbaar zorgend voor het ophalen van de melk bij de Oostzaanse boeren. In een stoomcursus uit de categorie “drie rondjes om de kerk” werden hem de fijne kneepjes van het tractorrijden uitgelegd, nog even een proefritje en jawel, hij kon aan de slag. We laten hem even zelf aan het woord:

Melkrijder in de dop
Het was midden in de zomer en eindelijk kon ik ’s maandags om zes uur ’s morgens beginnen. Volgens afspraak stond ik al om kwart voor zes met mijn overall en laarzen vooraan in de straat waar ik woonde. Ik wilde de eerste dag niet te laat komen. Rond zes uur kwam Arjan aanrijden en ik nam plaats naast hem boven het grote achterwiel waar een zitbank gemaakt was.
Met melkbussen zwaaien was wel zwaar, maar ik vond dat leuk werk. Terwijl Arjan ze met één hand erop zwaaide, mocht ik het ook proberen. Puffend en zwetend tilde ik met moeite en met twee handen de melkbus op en zette deze op de kar. Het is een bepaalde gooi en snelheid en heeft niet veel met kracht te maken.
Na twee dagen meegereden te hebben, mocht ik ook een stukje rijden met aanhangwagen in het gebied ‘t Twiske, “De Rimboe” in de volksmond genoemd. In het Zuidelijke gedeelte waren ook boeren, die een paar bunder weiland gepacht hadden. Het Noordelijke gebied was één woest verwilderd natuurgebied met daar doorheen stromend het riviertje ‘t Twiske. Dit was een spannend moment voor mij, want het valt niet mee als je nooit een tractor gereden hebt. Ook viel het voor mij niet mee om elke dag om half zes op te staan en om zes uur al te gaan rijden, de tractor stond altijd voor de deur geparkeerd waar ik woonde. Na veertien dagen ingewerkt te zijn, moest ik het alleen doen en was Arjan, wiens werk ik had overgenomen, op weg naar Australië, een nieuwe toekomst tegemoet.

Je ziet me altijd zweven …

dansend door het leven …

Zinnetjes uit een liedje dat me spontaan te binnen schoot bij het zien van deze opnamen. Een dagje: “Zet je zorgen opzij”. Ook al een liedje.
Onze zorg: “Wie staan hierop?”

Als U het weet, horen we het graag.

Alle plaatjes zijn te vergroten door erop te klikken. Alle afbeeldingen zijn van voor de Tweede Wereldoorlog

En toen waren er nog zeven

We schrijven de dertiger jaren. We leggen u weer een moeilijke afbeelding voor. Zo’n beetje zeventig jaar geleden werden jaarlijks uitjes georganiseerd voor de Oostzaanse bejaarden. Toen liep het dorp daar nog voor uit, dan was het een drukte van belang op het Kerkplein en werden in de vroegste jaren zo’n beetje alle auto’s uit de omgeving gecharterd. Later gebruikte men daar bussen voor maar de bestemming bleef jaren lang ongeveer gelijk: Kopje van Bloemendaal, het strand, Avifauna, het Gooi, een dierentuin, ook Schiphol kwam vaak voor. Maar steevast was er een bezoek aan, ja u leest het goed, een speeltuin. Daar werd naar harte lust geschommeld en gewipt, draaimolens waren geliefd en ook spelevaren in een grote “bootjes”vijver komt meerdere keren voorbij. Dankzij onder andere het filmwerk van dokter Thorbecke hebben we nog heel wat plaatjes uit die tijd, alleen de namen van de deelnemers aan deze uitjes ontbreekt meestal. Natuurlijk hopen we weer op uw medewerking om daar nog het een en ander van te achterhalen.

Elk vogeltje …

zingt, zo het gebekt is en dat geldt ook voor de schrijvers van onze verhaaltjes, zowel hier als ook in de Jol. Het zijn de herinneringen van ons en van onze medewerkers, zoals ze zijn. Er sluipt wel eens een foutje in, dat is onvermijdelijk. Soms sta ik in de keuken me nou toch werkelijk af te vragen WAT ik daar wilde doen. Sommige blauwe deuren, blijken toch echt groen te zijn geweest, alleen heeft onze herinnering ze “bijgekleurd”. Hier en daar moet er dus maar een korreltje zout bij, we doen ons best, maar we zijn feilbaar. En reageren mag u altijd, daar zijn we alleen maar blij mee.
Wie donateur is, heeft of zal de Jol zeer binnenkort op de deurmat vinden. Onze verre vrienden ontvangen een digitale Jol, die is te downloaden als u donateur bent. Een beperkte hoeveelheid Jollen is te koop bij Top Toys in ons dorp. Een aantal smaakmakertjes zijn te lezen voor iedereen, dan moet u even op deze link klikken. Wie dan de smaak te pakken krijgt, kan zich bij ons melden door een mailtje te sturen (klik op onderstaand envelopje) met uw naam, adres, telefoonnummer en e-mail adres. We gaan het dan snel voor u regelen en dan hoeft u niets te missen.