Stichting Oudheidkamer Oostzaan

Nou breekt mijn klomp

Wanneer brandde nu wat af? In weer een ander deeltje van de reeks “Oostzaan in oude ansichten” kom ik de volgende tekst tegen:
“Dan volgt de winkel van Willem Schoen, verbrand op 5 december 1907. Bij herbouw werd de voorgevel één meter naar achteruit geplaatst, hetgeen nog een keer is gebeurd. In dit pand was later de groentezaak van Kleiboer en van Hopman. Eind 1959 volgde de sloop ten gunste van een toegang van een toegang tot de dokter Keijzerstraat.”

Dat zou dus dan gaan om het verste pand op deze foto en niet om het witte gebouw op de voorgrond.

Overigens staat op deze afbeelding weer die mooie kap en de makelaar en zou dus duiden op de periode na 1907 en vóór 1926. De lantaarn lijkt verdacht veel op een gaslantaarn en zou dan in ieder geval weer van na 1913 moeten zijn. HELP!!!

Het staat zwart op wit

Inderdaad, in de boekjes van J de Boer, voormalig gemeentesecretaris en dorpshistoricus, is menigmaal geschreven over dit hoekje op de Kerkbuurt. Maar iedereen die over de periode aan het begin van de vorige eeuw schrijft, moet zich verlaten op informatie van derden en dan kan het wel eens mis gaan. De foto rechts is een detail van die van gisteren. Op vrijwel dezelfde plek werd de foto links gemaakt en daar stond als commentaar bij dat de twee gelijke woningen links van de bomenrij zijn verbrand op 14 januari 1904. In deel 4 van dezelfde reeks boekjes stond echter een verbetering: de bedoelde brand had plaats gevonden in 1907 en wel op 5 december, hetgeen een sterke aanwijzing is dat de twee gelijke woningen hier slechts korte tijd hebben gestaan, namelijk maar drie jaar. Vervolgens verrees daar een nieuw pand dat ook weer verbrandde maar nu in 1926. Ook daar zijn nog foto’s van en die suggereren dat het toen om dit pand ging, de fraaiste uitvoering met een prachtige kapgevel en een makelaar op het puntje. Juist het ontbreken daarvan doen vermoeden dat de foto van gister van voor 1904 is. In de volgorde van deze foto’s dus 1. vóór 14 januari 1904; 2. tussen 1904 en 1907; 3. na 1907, maar voor 1916. Als u de plaatjes wat groter wil bekijken, moet er even op klikken. Uw commentaar of verbeteringen vernemen we graag.

Ook de Kerkbuurt staat er gekleurd op

Wie deze foto vandaag de dag wil maken, moet op de kruising van de Jacob Corneliszstraat met de Kerkbuurt gaan staan en fotograferen richting het noorden.

De glaspui geheel rechts is gesloopt en heeft plaats gemaakt voor de ingang van de Dr Keijzerstraat.

Achter die prachtige bomenrij gaat het huis schuil van de dokter, of zoals als men in Oostzaan pleegt te zeggen: van dokter. Welke huisarts op dat moment is nog niet geheel duidelijk, want dat is afhankelijk van de juiste datering van deze afbeelding.
Een aantal zaken geven een goede aanwijzing: de wegsloot is nog aanwezig (gedempt in 1921), er zijn nog geen klinkers, ook hier nog gewoon een paardenpad, de grote hoeveelheid bomen duidt op de periode voor de watersnood en daarmee zitten we dan met redelijke zekerheid vóór 1916.

Mooi, zo lelijk

In de tijd dat de kleurenfotografie nog moest worden uitgevonden deed men daar verder ook niet moeilijk over. Wat er niet is, kan je maken en een van origine zwart-wit opname werd later dan met enig gevoel voor overdrijving ingekleurd. Als een schilder dat kan, moet het mij ook lukken, zal de fotograaf gedacht hebben. En hij kleurde er lustig op los.
Alweer een foto waaruit blijkt dat het verkeer ook richting Zaandam nou niet bepaald intensief te noemen is.
Het paardenpad lag er al enige jaren en de molen “Het Wapen van Oostzaan” was nog in volle glorie aanwezig. Landelijke rust met in de Weersloot het vervoermiddel uit die tijd: de Oostzaner jol. Naast plat en hondenkar de manier om met spullen van a naar b te komen. Het bekendste vervoermiddel uit die dagen is echter ook aanwezig op deze afbeelding: de benenwagen.

Paardenpad

Soms kom je in dat gigantische bestand van de oudheidkamer gewoon weer eens iets tegen dat je aan het denken zet. Zo ook nu weer, ik las in een overzicht dat gaat over allerlei grote en kleine gebeurtenissen in Oostzaan dat in 1893 er op het Weerpad (dat heet nu Kerkstraat) een paardenpad was aangelegd van 1000 meter.

Uit nog veel oudere informatie was al gebleken dat nog veel vroeger deze weg naar Zaandam ook Saegselpad werd genoemd en dat had te maken met het feit dat men regelmatig zaagsel strooide om de weg een beetje begaanbaar te houden.

Als men eind 1800 een paardenpad aanlegde richting Zaandam, dan zal het aanleggen daarvan richting Amsterdam er niet ver vanaf hebben gelegen.

Op deze foto uit het prille begin van de vorige eeuw kunnen we zo’n paardenpad nog goed herkennen. Voldoende breed om de hoeven enige stevigheid te bieden, de wielen konden voorlopig nog wel even door de karrensporen, want om nou te zeggen dat het echt druk was….

Hij komt, hij komt

Binnenkort hebben wij het weer voor het zeggen. De dag waarop we ons mogen uitspreken voor vier jaar dorpsbelang. Een recht waar met bloed, zweet en tranen voor is gestreden. Eerst door de “gewone” man en pas twee jaar later ook door de vrouw. Opmerkelijk feit dat Oostzaan daar blijkbaar ook in den beginne gevoel voor had, want als een der eerste gemeenten in Nederland bracht Oostzaan een vrouw “aan de macht”. Allereerst koos Oostzaan, toentertijd nog alleen de mannelijke kiezers, niet één maar twee dames in de gemeenteraad, maar bovendien installeerde de toenmalige burgemeester Teer mevrouw Willy Hofman – Poot in zijn college als wethouder namens de liberale Vrijheidsbond. Daarnaast nam mevrouw H Dirksen – van Dijk plaats in de gemeenteraad namens de SDAP.
Noch de Vrijheidsbond, noch de SDAP vindt u nog terug op dit bord uit de laat zestiger jaren van de vorige eeuw, zij zijn opgegaan in of vervangen door andere partijen en/of partijnamen.
Ook op deze plaat staan partijnamen die we in de komende verkiezingen niet meer tegen zullen komen, ook al weer vervangen door andere. Maar het gedachtegoed is nog wel ergens terug te vinden in een of ander program. Op elke hoek weet u te kiezen voor rechts, links of rechtdoor en datzelfde recht heeft u straks ook weer in het stemhokje.

Lijken uit de kast

Geheel tegen de verwachtingen in hebben we wel uitsluitsel gekregen over de kalkoen en nog niet over de peuter (maar dat zal best goed komen).
De kalkoen liet weten dat de veronderstelling dat hij/zij verorberd is bij een kerstdis, berust op een vooroordeel. Kalkoenen worden wel degelijk gegeten bij totaal andere gelegenheden en het moet nu maar eens afgelopen zijn met die Hollandse hokjesgeest. Wij zijn het hele jaar lekker en dat moet dan ook maar eens gezegd zijn, waarvan acte.
Het geheel was ondertekend met: “Au by Valentine from Ruig”, maar dat roept dan weer meer vragen op dan dat het antwoorden oplevert.
In ieder geval wensen wij u wel Happy Valentine en mocht daar bij u een kalkoen aan te pas komen: “Snij een beetje voorzichtig”, want als dit Valentine was, deed het toch een beetje zeer.

Op wenken bediend

Een paar dagen geleden schreef ik over het nauwe contact tussen mens en dier, specifieker over contact met pluimvee. Vrijwel niet te vermijden in het Oostzaan van vroeger.

Geheel onverwacht raakten wij bijna onmiddellijk daarop in het bezit van een reeks oude opnamen van de bekende firma Ruig uit het Zuideinde.

Daaronder bevond zich ook deze foto, die wel heel prominent bewijst hoe zorgeloos we er in die tijd nog mee om konden gaan.

Hopelijk is de voorzichtigheid die deze tijd ons verplicht van voorbij gaande aard, want is het geen prachtig plaatje.

Trouwens als u weet welke peuter hier zo lief staat afgebeeld, laat u het ons dan even weten.

Over de kalkoen zoeken we geen nadere informatie, het lot daarvan laat zich niet moeilijk raden, het is slechts een vraag in welk jaar zijn vlees een kerstdis heeft opgeluisterd.

Huisjes langs de slootkant
(vervolg van gisteren)

Goede mest
Met een juk op hun schouders konden de mannen twee tonnetjes ophalen en wegbrengen. Op de gemeentewerf werden de tonnetjes geleegd en gereinigd en werden de fecaliën verder verwerkt, of als meststof of als toevoeging aan het huisvuil. Zo’n toilet buiten was zeker ’s winters en ’s avonds geen pretje en daarom mochten wij als kinderen gelukkig gebruikmaken van een po. Dan hoefde je tenminste niet de kou of de duisternis in. In de jaren ’50 werd onze huisbaas door wettelijke regels gedwongen de sanitaire voorzieningen aan te passen aan de eisen van de nieuwe tijd. We kregen een wc, een doorspoeltoilet, in huis. In de keuken werd een krappe kast omgebouwd tot schijthuis, met meer comfort (in zeer beperkte mate want de wc was heel erg krap). Aan de andere kant was de nieuwe wc ook weer een stap achterwaarts. Het spoelwater met de fecaliën stroomde via een septic tank en een lange pijp weer gewoon in de sloot.

050 Huisjes langs de slootkant
foto Oudheidkamer Oostzaan

Pas in de jaren ’70 werden we op het riool aangesloten en werd het afvalwater naar een waterzuivering gepompt. In die tijd werd de wc opnieuw verbouwd. Een toilet dat direct in de keuken uitkwam, was niet langer toegestaan. Echt hygiënisch was het ook niet. Op hetzelfde moment kon iemand enorme stankoverlast veroorzaken, terwijl op een meter afstand het eten werd klaargemaakt. Met veel breek- en sloopwerk werd er een nieuwe wc gebouwd, maar nu met een halletje ervoor. Een echt grote verbetering was het niet, maar de nieuwe situatie voldeed in ieder geval aan de wettelijke bepalingen.

Deze tweewekelijkse rubriek is eerder verschenen in het Noord-Amsterdams Nieuwsblad en het Zaans Stadsblad en wordt verzorgd door Rob Veenman van de Oudheidkamer Oostzaan, bereikbaar via r.veenman@vpcconsult.nl en via postbus 558, 1440 AN Purmerend. Tips, verhalen, meldingen over historische activiteiten en dergelijke zijn van harte welkom.

Huisjes langs de slootkant

Met luchtverfrissers kunnen we het kleinste kamertje in huis aangenaam en goed verzorgd houden. En met een trek aan een touwtje, of moderner, met een druk op een knop kunnen we onze ontlasting laten verdwijnen. Uit het zicht en uit het hart. Want ontlasting vinden we vies en daarmee willen we zo kort mogelijk geconfronteerd worden. Maar een nauwkeurige blik op onze uitwerpselen kan veel inzicht geven in onze algehele gezondheid en in de werking van onze spijsvertering. Honderd jaar geleden hadden we alle tijd om onze ontlasting te bestuderen: voortdrijvend in de sloot of liggend in het tonnetje.

050 Huisjes langs de slootkant
foto Oudheidkamer Oostzaan

Slootkant
Zelf heb ik het toilet boven de sloot thuis niet meegemaakt. Wij waren door de omstandigheden van modern toiletgerei voorzien. Oorspronkelijk liep er namelijk een sloot achter ons huis langs en zoals in die tijd gebruikelijk stond het toilet op de rand van de sloot. De grote en kleine boodschappen vielen gewoon door het gat in de zitting in het water, achtervolgd door het papier dat voor het afvegen werd gebruikt. Dat was zeker geen dubbellaags, extra zacht tissuepapier voorzien van een fraaie kleurenbedrukking. Die luxe kwam pas later, heel veel later. Voor het afvegen werden gewoon stukken krantenpapier gebruikt, opgehangen aan een spijker aan de binnenzijde van de deur. De gemeente besloot op een gegeven ogenblik de sloot te dempen en daardoor moest het slootkanttoilet verdwijnen. Veel inspiratie was er niet voor nodig om het huisje te verbouwen. Onder het gat in de zitting werd een tonnetje geplaatst en enkele keren per week kwamen medewerkers van de gemeente het volle tonnetje ophalen en een lege plaatsen.

(vervolg morgen)

Deze tweewekelijkse rubriek is eerder verschenen in het Noord-Amsterdams Nieuwsblad en het Zaans Stadsblad en wordt verzorgd door Rob Veenman van de Oudheidkamer Oostzaan, bereikbaar via r.veenman@vpcconsult.nl en via postbus 558, 1440 AN Purmerend. Tips, verhalen, meldingen over historische activiteiten en dergelijke zijn van harte welkom.