Stichting Oudheidkamer Oostzaan

Watersnood 1916

Talloze foto’s van de watersnood zijn al de revue gepasseerd. Vaak is er, ook door de oudheidkamer al aandacht aan besteed. Volgend jaar negentig jaar geleden, dus weinig kans meer op ooggetuigen, zou je zeggen. Krijgen we nog gegevens boven water van deze oer-Hollandse ramp?

Er werd ook in die tijd al heftig gefotografeerd en zeker deze gebeurtenis inspireerde talloze fotografen. Meestal zijn deze foto’s bekend, al gepubliceerd en voorzien van details over locatie of bewoning. Niet met deze echter, we weten niet eens zeker of het wel Oostzaan is, want soms “verdwaalt” een foto in ons archief.
We doen dus weer een beroep op u, wie kent deze locatie en helpt ons deze afbeelding te plaatsen.

Zou het niet prachtig zijn als dit nou juist de plek was die wel door een ooggetuige werd beschreven en letterlijk voor ons naliet:

Watersnood – Grootedijk
Broek in Waterland bij Katwoude 13 Jan 1916
Het water komt eerst 2 dagen en een nacht te Oostzaan, dus wij Oostzaners hadden de tijd om huisraad en vee te redden. Maar het is meest de bange natuur zodoende is er veel huisraad verloren gegaan. Wij zijn op 14 Jan naar Zaandam gevlucht, en kwamen eerst 7 April naar huis. De dijk kwam maar niet dicht. De schade die de meeste mensen leeden werd niet vergoed enkel de armste, de gegoede menschen kregen niets de rijken geheel niets. De huizen waren vol smeer en prut het was een smeerboel later kwam alles nog goed, buiten verwachting
Oostzaan Zuid A171; Aagje Kuiper Jd.; te Oostzaan Zuid

Broeder, hoe smaakt gij?

Een paar jaar geleden heb ik een broederpan geërfd of is het ‘georven’. Ik heb tenslotte geen Nederlands gestudeerd dus ik twijfel regelmatig over bepaalde schrijfwijzen. Dan moet het woordenboek uitsluitsel geven. ‘Geërfd’ blijkt de officiële versie te zijn terwijl ‘georven’ de bekakte vorm in de volkstaal is. Mijn erfstuk, de broederpan, ligt al jarenlang weg te kwijnen op de zolder, maar dat zal de komende tijd wel veranderen. In het voorjaar zijn we van plan in de Jol, het tijdschrift van de Oudheidkamer Oostzaan, te starten met recepten uit het verleden. En als eerste zullen we een ‘rijk’ recept van broeder plaatsen. Maar mijn broederpan, of beter gezegd de broederpan van de familie Veenman, is alleen gebruikt voor armelui’s broeder: zonder krenten en rozijnen, sucade en boekweitmeel. Gewoon een klef meelproduct zonder verdere toevoegingen, maar wel met lekkere, warme stroopsaus.

043 Potten en pannen in museum Grietje Tump
foto Rob veenman

Amsterdamsche
Mijn bron voor oude recepten blijft het kookboek van mijn moeder, het Kookboek van de Amsterdamsche Huishoudschool, samengesteld door de leerares C.J. Wannée. Het aardige van dit kookboek, waarvan de eerste druk in 1910 verscheen, is de verkrijgbaarheid ervan. De 26ste druk van het kookboek van mejuffrouw Wannée ligt nog steeds in de winkel. Tarwebloem, boekweitemeel, melk, eieren, gist, krenten en rozijnen, sucade, reuzel of Delfia. Dat waren volgens Wannée de ingrediënten voor dit nagerecht. Ook dat klopte niet bij de familie Veenman, want wij aten vaak broeder op zaterdag als hoofdgerecht. De reuzel was vroeger een standaard ingrediënt in de meeste keukens. De sterke lucht en smaak kan ik nog zo voor de geest halen. Delfia, zoals genoemd in het kookboek was mij volslagen onbekend en bij nader inzien is dat ook vrij logisch, gelet op hetgeen ik nu weet over het product. Ook hierbij heeft internet binnen vijf minuten het antwoord gegeven. De website van het Museum Het Prinsenhof in Delft geeft enkele recepten die bereid kunnen worden met Delfia, één van de oude producten van Calvé uit Delft. Gelet op die achtergrond is ‘Delfia’ ook een heel originele naam. Delfia blijkt een goed en misschien wel een gezonder alternatief voor reuzel, gemaakt uit kopra, het witte vruchtvlees van de kokosnoot. In die tijd zal het zeker geen product zijn geweest dat binnen het bereik van de arbeidende klasse zoals de Veenmannen heeft gelegen.

Uw recept
Broeder was vroeger een veel genuttigd recept, ook in de tijden dat kookboeken nog niet ingeburgerd waren. Honderd jaar geleden werden de meeste recepten gewoon doorgegeven van vader op zoon of van moeder op dochter. Zo zal iedere familie eigen recepten hebben gehad: voor broeder en voor veel andere gerechten. Kookboeken uit die tijd zijn er genoeg, maar veel persoonlijke gerechten lijken de komende tijd verloren te gaan. Daarom zijn we nu bijzonder geïnteresseerd in UW recepten voor broeder en voor andere gerechten zoals die meer dan vijftig jaar geleden gegeten werden. Schroom niet en klim in de pen. Schrijf uw oude recepten op zodat ze voor het nageslacht bewaard kunnen worden. En stuur ze op zodat we in deze rubriek en eventueel in andere publicaties aandacht kunnen besteden. Bij voorbaat mijn dank.
Deze tweewekelijkse rubriek is eerder verschenen in het Noord-Amsterdams Nieuwsblad en het Zaans Stadsblad en wordt verzorgd door Rob Veenman van de Oudheidkamer Oostzaan, bereikbaar via r.veenman@vpcconsult.nl en via postbus 558, 1440 AN Purmerend. Tips, recepten, verhalen, meldingen over historische activiteiten en dergelijke zijn van harte welkom.

Zoals we een paar dagen geleden al hebben gemeld, de nieuwste Jol is uit.
We staan stil bij het verdwijnen van de Kerkbuurschool samen met (oud)-leerkrachten en (oud)-leerlingen, het was toch even slikken.
Er werd zelfs spontaan een reünie georganiseerd door een bepaalde schoollichting naar aanleiding van dit gebeuren.

Ook onze Jol staat deze keer vol met verhalen, foto’s en anekdotes uit het rijke verleden van deze school. Om even te “proeven” stellen we twee pagina’s ter beschikking.
Het is wel noodzakelijk dat u hiervoor Acrobat Reader op uw PC heeft geïnstalleerd.
Pagina 3 en Pagina 35

klik hier voor gratis download ACROBAT READER http://www.adobe.nl/products/acrobat/readstep2.html

Voor wie (nog) geen donateur is van de Stichting Oudheidkamer Oostzaan, deze Jol is in beperkte mate te verkrijgen via de vrije verkoop bij de firma Top-1-Toys, Zuideinde 77 in Oostzaan. De kosten bedragen Eur. 3,95 per stuk. Maar OP IS OP.
Neem geen riscio en meldt u aan als donateur, dan ligt ie de volgende keer gewoon op uw deurmat.

Onderwerp: aanvraag spullen voor Menn.erf.
Beste Joop, Wij vinden het erg prettig dat jullie in Oostzaan mee willen helpen aan het Memorie project.Deze ronde hebben we in onze vitrine wat schoolspullen. Het onderwerp is: “Weer naar school!”.  Nu zijn we niet in het bezit van de onderstaande spullen. Hebben jullie die?  Mogen we die lenen? Het betreft:   Een Aap Noot Mies leesplankje met een doosje met letters. —  Een oud rapport. —  Een penhouder voor een kroontjespen.—Een paar schriften oa. Een schrift met schoonschrijven.  Ik hoor wel of jullie iets daarvan voor ons hebben. Met vriendelijke groeten Pieter Ruig
Leermiddelen tbv vitrine Mennistenerf in Zaandam
leesplank Aap, Noot, Mies

Kleurrijke dorpsfiguren

Kon het toch niet laten om nog even terug te komen op de familie Plooijer. Nu Nier het dorp is ontvallen en hij een mooi plekje heeft gekregen achter de kerk, is een deel van zijn nalatenschap bij de oudheidkamer terecht gekomen.

Van Nier zijn talloze anekdotes bekend in het dorp en hij zal, als we zuinig zijn, tot in lengte van dagen in onze herinneringen een rol blijven spelen, vooral als er gelachen dient te worden. We doen hem geen recht om ze hier te vertellen (ze verdienen veel meer ruimte, wellicht straks eens in de Jol), dus als u zich geïnspireerd voelt, deel ze dan met ons. Wilt u ze zelf niet opschrijven, geen probleem, dan doen wij het voor u, als ze maar niet verloren gaan.

We gaan nog even een generatie terug, naar die prachtige oude foto’s van zijn vader, Jan Plooijer.
Ook die waren een onderdeel van Nier’s nalatenschap, maar helaas niet voorzien van namen.
Toch is er nog wel het een en ander te achterhalen, want de gelijkenis is treffend. Dit in combinatie met de oorsprong geeft ons een indicatie die alleen nog maar een bevestiging behoeft van hen die het weten: u dus.

Een mailtje kan je kwijt door op het envelopje te klikken dat zich onder dit bericht bevindt.
Vermeld aub wel het nummer uit de titel.

Je kunt de foto hiernaast groter maken door erop te klikken.

Kerkbuurt 34

Het blijft het mooist, als we deze rubriek kunnen vullen met echte correspondentie tussen het publiek en de oudheidkamer Oostzaan. Ik besteed dus graag aandacht aan Kerkbuurt 34, waarover ik onlangs een berichtje ontving.
Wie er vandaag de dag aan voorbij komt, zal hebben gezien dat het wordt verbouwd en zo te zien nog al grondig. Echter aan de overkant wordt ook verbouwd en dat pand trekt, niet geheel en al ten onterechte, veel meer aandacht.
Toch zijn we gevoelig voor het argument van de huidige eigenaar dat het oude pand van de fa. Rep, schilders, ook belangrijk is. Zeker een roemrijk verleden, niet in de laatste plaats door zijn bewoners.
Van dit pandje hebben we tot nu toe maar één fotootje kunnen traceren. Weliswaar meerdere keren, maar het blijft maar één plaatje, waarschijnlijk uit de vijftiger jaren. Geheel rechts zien we nog het pand Kerkbuurt 32 van Simon Westerneng, visboer te Oostzaan.

Toe, kijkt u eens in uw oude fotoboeken of daar niet nog een ander plaatje van hetzelfde adres is terug te vinden. Af te staan hoeft u niets, we scannen uw foto(‘s), waar u bij staat en ze kunnen dus meteen weer met u mee terug.

Een mailtje kan je kwijt door op het envelopje te klikken dat zich onder dit bericht bevindt. Vermeld aub wel het nummer uit de titel. Je kunt de foto hierboven groter maken door erop te klikken.

Op de kop af ….

één dag later al resultaat (zie 31 oktober 2005)
vlnr 1 NN, 2 NN, 3 NN, 4 NN, 5 NN Plooijer, 6 Hendrik Korsse en
7 Piet Gans tijdens de werkverschaffing rond 1931.

NN Plooijer zou dan best eens de vader van Reinier, Jan Plooijer, kunnen zijn.
Hem waren we ook al eens in een foto uit 1907 tegen gekomen, toen ook in gezelschap van een aantal “maten”.
Ook toen al stak hij met kop en schouders boven zijn collega’s uit en dat was op de vorige foto ook duidelijk te zien.

Van deze afbeelding kennen we alle namen: Sien Tump (alleen het hoofd) zichtbaar, dan volgen Jan Kuiper, Paulus Hein, Hendrik Rep (Hein van Ko), C P J Busch, Jan Plooijer, Jacob Korsse en Gerrit de Lange.

Jan Plooijer werd “de notaris” genoemd, misschien wel vanwege zijn lange postuur, wie zal het zeggen, u misschien?

Weet u wellicht dan ook WAAR deze foto werd genomen en welk soort werk daar werd verricht?

Waren het kippenplukkers en zaten ze in die schuur hier links, slechts naar buiten gekomen voor het plaatje?
Het antwoord kan je kwijt door op het envelopje te klikken dat zich onder dit bericht bevindt. We horen graag van je.
Vermeld aub wel het nummer uit de titel.
Je kunt de foto nog iets groter maken door erop te klikken.

Werkverschaffing in de crisisjaren?

Het schiet je zomaar te binnen, maar dat maakt het nog niet waar. Gezien de herkomst van de foto zou het zomaar in Oostzaan kunnen zijn geweest.

Helaas is de foto niet helemaal scherp en ook een beetje beschadigd, toch zullen diegenen die het kunnen weten hier Oostzaners in kunnen herkennen, ALS ze erop staan, want ook dat is nog niet duidelijk.

In de dertiger jaren werd er ook in Oostzaan gewerkt in het kader van de werkverschaffing, zo te zien “met de blote handen”. We willen deze anonieme arbeiders aan de vergetelheid ontrukken en hopen op uw bijdrage.

Het anwoord kan je kwijt door op het envelopje te klikken dat zich onder dit bericht bevindt of nog liever gebruik COMMENTS. Vermeld aub wel het nummer uit de titel. Je kunt de foto nog groter maken door erop te klikken.

01/11/2005: Op de kop af …. één dag later al resultaat
vlnr 1 NN, 2 NN, 3 NN, 4 NN, 5 NN Plooijer, 6 Hendrik Korsse en 7 Piet Gans tijdens de werkverschaffing rond 1931.

Wat me nag te binne skoot

Er is in Nederland niemand meer die A.B.N., Algemeen Beschaafd Nederlands, spreekt. De reden daarvan is simpel. De uitdrukking A.B.N. is door de taalkundigen in de ban gedaan. Tegenwoordig moeten we spreken over Standaardnederlands. Dat is in ieder geval ook beschaafd Nederlands, maar ook de sprekers van een dialect kunnen nu beschaafd hun eigen regionale taal spreken. Kortom, dialect spreken mag tegenwoordig weer. Het is zelfs beschaafd geworden.

Verdwenen
Het verschil tussen een afzonderlijke taal en een dialect is minimaal. Meestal wordt een dialect omschreven als de taal die in een bepaalde regio wordt gesproken en die enigszins afwijkt van de standaardtaal. Zo kunnen we in Noord-Holland verschillende dialecten vinden: het Amsterdams, Zaans, Waterlands, Kennemerlands, Westfries en het Wieringermeers. Vroeger kwamen er zelfs binnen deze dialecten verschillen voor. Veel is daar echter van verdwenen. Voordat de auto en de fiets waren uitgevonden, kwamen de meeste mensen niet verder dan de grenzen van hun dorp. In die situatie is het logisch dat ieder dorp en iedere wijk zijn eigen taaleigenaardigheden en daarmee zijn eigen dialect heeft. Dankzij de auto kunnen we nu file rijden en zo onze leefwereld uitbreiden. En via de radio en de televisie kunnen we een kijkje over de gehele wereld nemen. Steeds meer dialecten verdwijnen daardoor. Maar daarvoor krijgen we de sociolecten terug.

042 Jongerentaal in het verleden
foto Collectie Gonda van Prooijen

Onderscheidend
Dialecten hebben sociaal gezien een groot nut, want met je dialect kun je je onderscheiden. Een echte Mokumer die trots is op zijn stad, moet gewoon Amsterdams praten. Anders verloochent hij of zij zijn afkomst. Zelf ben ik nog nooit uitgemaakt voor een Limburger of een Groninger. Veel mensen kunnen toch aan mijn spraak horen dat ik uit Noord-Holland kom en de echte specialisten kunnen zelfs mijn Zaanse achtergrond in mijn uitspraak terugvinden. Door het verdwijnen van de dialecten kun je je steeds minder makkelijker onderscheiden van anderen. En de meeste mensen willen dat juist heel graag. Een mooi sociolect, een taal van een bepaalde sociale groep, biedt dan uitkomst. Zo heeft iedere groep tegenwoordig zijn eigen taal. Soms kan ik zelfs mijn eigen familie van een jongere generatie niet meer begrijpen. Ik weet ondertussen wat ‘vet’ en ‘vetcool’ betekent, maar verder gaat mijn kennis van de jongerentaal niet. De sms-taal en veel internettaal is voor mij volslagen onbegrijpelijk en datzelfde geldt voor de sociolecten, voor de taal van automonteurs, juristen en de meeste artsen. Bij een servicebeurt van mijn auto heb ik het over dat grijze cilindertje dat rechts onder de motorkap zit en dat rammelt. Het sociolect werkt dan heel goed: de monteur weet onmiddellijk dat ik geen verstand van auto’s heb en dat weet hij omdat ik de taal van de automonteurs niet spreek.

Betrouwbaar
Ik heb een klein beetje verstand van drukwerk en vormgeving. In een gesprek met een drukker of een grafisch vormgever kan ik dan ook vrij snel oordelen of de persoon in kwestie iets van zijn vak afweet. Begrippen als mc- of gestreken papier, een mooie bodoni in een corps 10 diapositief gezet moeten dan duidelijk zijn. Zo kun je via de taal je beroepsgenoten en je dorpsgenoten herkennen en dat heeft vele voordelen. En als je niet in Oostzaan bent geboren, dan kun je tegenwoordig het Oostzaans ‘eut un boekie lere’. Uit het Geïllustreerd Oostzaans Woordenboek ‘Wat ons nag te binne skoot’. (€ 14,95, ISBN 90.808060.2.1).

Deze tweewekelijkse rubriek is eerder verschenen in het Noord-Amsterdams Nieuwsblad en het Zaans Stadsblad en wordt verzorgd door Rob Veenman van de Oudheidkamer Oostzaan, bereikbaar via r.veenman@vpcconsult.nl en via postbus 558, 1440 AN Purmerend. Tips, verhalen, meldingen over historische activiteiten en dergelijke zijn van harte welkom.

Persbericht; Oostzaan, 29 oktober 2005

Van Weerpad naar Oostzanerdijk…

De Stichting Oudheidkamer Oostzaan organiseert op maandag 14 november a.s., onder de titel “Van Weerpad naar Oostzanerdijk”, een avond voor donateurs van de Oudheidkamer en verdere belangstellenden, e.e.a. als gedeeltelijk vervolg op de lezing eerder dit jaar, in maart, in de Openbare Bibliotheek in Oostzaan.
Aan de hand van vele oude foto’s, afkomstig uit het archief van de Oudheidkamer zelf en uit privé-bezit, wordt door Jan de Waal een virtuele wandeling gemaakt door het oude Oostzaan.

Via het voormalige Weerpad, waar onder meer aandacht wordt besteed aan de voormalige gasfabriek en de molen “Het wapen van Oostzaan” (beter bekend als de molen van Kater) komen we in de Kerkbuurt. Hier zal onder meer worden stilgestaan bij de ontwikkeling van het geloof in Oostzaan. Vervolgens lopen we het Zuideinde in, waarbij onder andere het Weeshuis en de voormalige Boerenleenbank worden besproken. Via de traankokerijen aan het Twiske belanden we uiteindelijk aan de Oostzanerdijk.

De voordracht wordt op enkele plaatsen verrijkt met opnames afkomstig uit het Radio-9 programma “Oostzaans Erfgoed”. In maart 2005 heeft Jan de Waal deze voordracht ook gehouden in de bibliotheek (doch, en dit wegens ruimtegebrek) voor een beperkt publiek. De huidige voordracht is echter op diverse plekken aangevuld en van vele nieuwe (en onbekende) foto’s voorzien.

De avond wordt gehouden op 14 november a.s., in het gebouw van Fanfare en Tamboerkorps Excelsior, Twiskeweg 101A in Oostzaan. Aanvang: 20.00 uur. Donateurs van de Oudheidkamer hebben gratis toegang; voor niet-donateurs geldt een toegangsprijs van Eur. 3,- p.p.
Voor diegenen die wat slecht ter been zijn of zelf ’s avonds liever niet “de polder in gaan” verzorgt de Oostzaanse Belbus het vervoer. Belbus vertrekt daartoe om 19.30 uur vanaf Evean Lishof en om 19.45 uur vanaf het Kerkplein. Na afloop (om ca. 22.30 uur) brengt de Belbus u ook weer terug. Bent u van plan deze donateursavond te bezoeken en wilt u gebruik maken van dit speciale Belbusvervoer, neemt u dan even bijtijds contact op met de Belbus (tel. 075 – 684 5660 op werkdagen tussen 09.00 uur en 12.00 uur) en meldt u zich aan. Ook graag even aangeven dat het gaat om de donateursavond van de Oudheidkamer en tevens even de opstapplek van uw keuze opgeven.

Voor verdere informatie inzake dit persbericht, kunt u contact opnemen met:
Laura Posch
E-mail: lauraposch@hetnet.nl