Stichting Oudheidkamer Oostzaan

De dokter, een heer op stand

Voor de regionale geschiedenis is vooral dokter Bakker in Broek in Waterland belangrijk geweest. Ongeveer honderd jaar geleden maakte hij uitgebreide aantekeningen over de volksgeneeskunde en over de volksverhalen die hij hoorde. Als heer van stand liet hij zich per koetsje of per roeiboot naar zijn patiënten vervoeren. En zijn patiënten die in het uiterste geval naar een ziekenhuis in Amsterdam vervoerd moesten worden, maakten van dezelfde vervoermiddelen gebruik: paard en wagen, handkar of roeiboot. De oude handkar annex ambulance op de foto is nog iedere dag te bewonderen in het Waterlandziekenhuis in Purmerend. Nu moet een ambulance binnen vijftien minuten na melding op de plaats van een ongeluk aangekomen zijn. Met de handkar zal dat niet altijd gelukt zijn. Zwaailicht en sirene ontbreken geheel. Maar aan de andere kant waren er ook geen files en kettingbotsingen.

048 Ziekenvervoer in vroeger tijden
foto Rob Veenman

Status
In de medische wetenschap is enorm veel veranderd. Waar je vroeger beslist aan dood ging, kan men tegenwoordig soms genezen met een simpel pilletje. En als dat niet voldoende is, dan repareren ze je hart door bloedvaten vanuit je been als nieuwe hartkransslagader te gebruiken. Alsof de brandstofleidingen van je auto vernieuwd moeten worden. Maar niet alleen de medische techniek en kennis is in de loop van de jaren veranderd. Dat geldt ook voor de manier van omgang tussen arts, patiënt en verplegend personeel. Vroeger bestonden er natuurlijk veel meer rangen en standen. Je had arbeiders en fabrikanten, werkvolk en bazen, ‘Jan met de pet’ en de gegoede burgerij. En je had patiënten en doktoren. Door de standsverschillen zullen er ongetwijfeld veel misverstanden gerezen zijn. De dokter stelde vragen en gaf opdrachten zoals: “u moet gezonder gaan leven. En dat is dan afgesproken”. Als patiënt diende je dan met respect te antwoorden, de opdrachten uit te voeren en verder te zwijgen.

Gasthuis
Ik zal nooit het bezoek vergeten dat ik als klein kind aan het Wilhelmina Gasthuis in Amsterdam, de voorloper van het huidige AMC, heb mogen brengen. Een familielid was daar opgenomen en op een zondagmiddag mochten wij mee op ziekenbezoek. Maar dat ging niet zomaar. Een roodwitte slagboom sloot het terrein af en een streng kijkende man in uniform in een kleine portiersloge hield iedereen voor de slagboom tegen. In die tijd hadden mensen blijkbaar nog respect voor dergelijke functionarissen. En aan het begin van de bezoektijd ging de slagboom omhoog en stormden alle wachtenden naar binnen, op weg naar de verpleegafdelingen. Ook die hebben op mij diepe indruk gemaakt. Een grote, kille zaal met meer dan twintig bedden. Als bezoeker en ongetwijfeld ook als patiënt voelde je daar ongelooflijk nietig, opgenomen in en overgeleverd aan de gezondheidszorg van die tijd.

Deze tweewekelijkse rubriek is eerder verschenen in het Noord-Amsterdams Nieuwsblad en het Zaans Stadsblad en wordt verzorgd door Rob Veenman van de Stichting Oudheidkamer Oostzaan. Voor reacties, vragen en tips kunt u hem bereiken via Postbus 558, 1440 AN Purmerend of rveenman@vpcconsult.nl

Een schilderij?

Als Jopie Huisman nog leefde en hij zag dit plaatje, zou hij er dan niet ogenblikkelijk een geschilderde kopie van willen maken? Soms zijn foto’s bijna van een schoonheid die een kunstschilder, al dan niet op zondag, zou willen treffen met verf en penseel.
Volgens onze informatie is dit tafereeltje gefotografeerd op het achtererf van Noordeinde 115 en zijn het de hokken van de vader van Cor Koning geweest. Mooi van lelijkheid en gaaf van ouderdom, gebouwd onder andere normen dan de huidige. Toevallig(?) kwam naar aanleiding van het watersnood artikeltje op een verjaardag nog het verhaal voorbij van een Oostzaanse kippenhouder, die blij met 116 verzamelde, losdrijvende deuren fluks een “nieuw” kippenhok bouwde op zijn achtererf. Andere tijden …., terug naar de onze.

Uit overlevering

Toch maar eens even nagevraagd. “Ome Gerrit”, die de oorspronkelijke informatie heeft gegeven, leeft helaas niet meer, maar mijn bron meent zich bij herhaling te herinneren dat het om het OOSTERstijfselmakerspad ging. Daar zouden dus dan vroeger molens moeten hebben gestaan. Iets dat door de door ons geraadpleegde oude kaarten niet wordt bevestigd, want molens ontbreken daarop of ze zijn er gewoon nooit geweest, dat kan natuurlijk ook. (zie ook Herinnering 03589 van 10 januari 2006).
Herinneringen spelen ons soms parten en spelen met ons. Ooit raakte ik een tas met alle papieren kwijt op een zonnig Frans terras met overwegend groene aankleding. Aangifte gedaan met bovengenoemde gegevens. Inmiddels was ik 400 km verderop, maar besloot toch terug te rijden, om vervolgens tot de ontdekking te komen dat ALLES hartstikke oranje was …..
Gelukkig was mijn tas netjes in bewaring genomen.

02/02/2006 uitsluitsel van de hand van historicus Jelle Brinkhuijsen:
ook naar zijn mening hebben er geen molens gestaan op deze locatie

Oostzaan dubbel dubbel

Verstild is het eerste woord wat in me opkomt bij het bekijken van dit plaatje. Geen rimpeltje te bekennen op het water en daardoor een vrijwel smetteloze weerspiegeling van het Westerstijfselmakerspad. Oostzaan kampt met ruimte, waar kan men nog terecht om te wonen in Oostzaan? De creatieve oplossing van dit waterrijke dorp verklaart dubbel dubbel, op het land èn het water en deze keer nog gespiegeld ook. Wie deze huisjes en woonboten voor ons kan nummeren zijn we zoals altijd dankbaar.

02/02/2006 uitsluitsel van de hand van historicus Jelle Brinkhuijsen:
Volgens mij staat deze dia in spiegelbeeld. Het betreft Westerstijfselmakerspad 2, 4, 6 en daarachter de Stijfselmakersschuur. (zie ook weblog van 2 februari 2006)

Vijfentwintig jarig bestaan

We zijn heel wat van plan dan.
Twintig jaar op zolders en in schuren en kelders heeft de oudheidkamer maar met moeite overleefd. Maar die strijd en een voortdurend streven naar een eigen onderkomen hield nou juist die club van vrijwilligers overeind. Wij plukken de afgelopen vijf jaar daar de vruchten van en de zowel de collectie als de groep vrijwilligers groeit gestaag.
Oké, genoeg geschiedenis, de toekomst en wel die van het komende jubileumjaar, natuurlijk met nog een flinke slag om de arm en onder voorbehoud, maar dit zijn voorlopig de plannen:
APRIL – donateuravond met o.a. jubileumboek en o.a. een film van de Kerkbuurtschool
MEI – workshop oud-Oostzaanse recepten (ketelkoek, advocaat, boerenjongens, boerenmeisjes)
JUNI – presentatie Watersnood 1916
JULI/AUGUSTUS – geen activiteiten vanwege vakantieperiode, wel nog een aardigheidje
SEPTEMBER – barbecue + presentatie van de nostalgische Jol
OKTOBER – in samenwerking met Radio9 spelen we een Oostzaanse quiz
NOVEMBER – donateuravond + presentatie van “Amsterdamse branie en Oostzaanse melk”
en dan sluiten we het jubileumjaar af met een, naar we verwachten, daverend feest
Exacte data en locaties hoort u ter zijner tijd, we moeten nog veel regelen, mocht u zich voor een of meerdere activiteiten willen inzetten, dan horen we dat graag, even een mailtje sturen.
Kunt u nog meer voor ons doen? Jazeker, we hebben voor dit jaar een streefgetal in het hoofd voor het aantal donateurs. Daaraan kunt u zeker meehelpen door op verjaardagen en ander bijeenkomsten eens te informeren wie dit eigenlijk altijd al van plan was “maar het komt er steeds niet van”. Op de Leliestraat 1 hebben we inschrijfformulieren klaar liggen die u altijd even bij ons kunt komen ophalen, want: “IJzer smeden als het heet is”. U kunt natuurlijk ook zelf een donateurschap weggeven als cadeau voor een verjaardag of moeder/vaderdag, huwelijk, jubileum of wat dan ook, het is ons allemaal even lief. Kortom de oudheidkamer promoten ligt binnen ieders bereik. Wordt ons vriendje en geef een tientje, krijg je over 2006 nog 50 ct terug.

… en toen kwam het water

Een oproepje blijft zelden zonder gevolg en ook deze keer kwam eigenlijk de volgende dag al een verwijzing naar een ooggetuige verslag over de dijkdoorbraak van de Zuiderzee in 1916. Weliswaar betrof het een bakker uit Buiksloot, maar toch is het mooie achtergrond informatie. Het betreft een verwijzing naar een artikel in Ons Amsterdam van januari 2006 met veel gegevens over de overstroming.

Over Oostzaan wordt in dit artikel niet gerept, maar een fraaie tekening vermeldt wel “Polder Oostzaan” als rampgebied. Een gevolg van slecht onderhouden Waterlandse dijken, die nog verder verzwakt waren door aanhoudende regenval. Steeds maar noordoosterwind en een naar het noorden ruimende storm deden de rest. Tot diep in februari verergerde de toestand eigenlijk alleen maar, nadat half februari de ene na de andere (sneeuw)storm over ons land gierde. Er vielen dan ook nog vele slachtoffers lang na de feitelijke doorbraak van de zeedijk. Sommige Oostzaners keerden in april al terug naar hun dorp, elders duurde het wel tot eind juni voordat het water definitief was afgevoerd. Deze ramp resulteerde uiteindelijk in de aanleg van de Afsluitdijk.

De Havik is geland

Op 16 december vroegen we jullie ons te helpen met informatie over een boerderij in de Heul. Ook dat is, met uw hulp, weer gelukt en inmiddels hebben we het juiste adres:

Heul 16 en inderdaad ooit bewoond door een Simon Havik. Nou komt zulke informatie zelden alleen als een “droge” mededeling, want wat weten Oostzaners veel en ze vertellen er gelukkig graag over. Het pand zal nog meer in de staat van de vorige foto zijn geweest, toen het te huur werd aangeboden en dat viel nog niet mee. Het dorp rookte toen van de verhalen dat het er spookte, iets wat je, bij het zien van dit zonnige plaatje, je toch haast niet kan voorstellen, maar een huurder werd toendertijd echt niet snel gevonden en de huurprijs zakte. Een potentiële huurder diende zich toen wel aan en hij heeft er met veel plezier EN tegen een lage huur gewoond. Of hij ’s nachts ook uit zijn slaap werd gehouden, …………….?

Watersnood 90 jaar geleden

Op de kop af negentig jaar geleden brak de dijk en stroomde het zoute water Noord-Holland binnen. Ook Oostzaan zou de dans niet ontspringen, maar een klein gelukkie was dat ze het konden zien aankomen. In de nacht van 13 op 14 januari (was dat een vrijdag?) braken de dijken door bij Uitdam, Durgerdam en Katwoude, maar Oostzaan werd door het water pas bereikt op de 16e.
Nog maar weinigen zullen zich dat als ooggetuigen kunnen herinneren, dan moet je toch al rond de 100 jaar oud zijn. Maar de kinderen van vlak na die tijd zullen de verhalen misschien nog wel hebben horen vertellen. Zij hebben toch ook in de bedstee met rode oortjes liggen luisteren naar de anekdotes van de “grote mensen”, die dachten dat we allang sliepen.
Wij zoeken de kindertjes uit die tijd om nog één keer de herinnering eraan vast te leggen. Mail ons als je ze kent of weet wie ze kent.
Kom maar met die verhalen, wij zijn er klaar voor. Hoe leuk ze kunnen zijn (en soms ook klein) blijkt uit het afgebeeld stukje, in dit geval nog wel van een ooggetuige. Door op het plaatje te klikken, krijg je een grotere, leesbaarder versie.

Vrijdag de 13e

Nou en? Nou niks, maar zeg nou zelf: “Wie loopt er onder de ladder door, wie klopt ’t niet af?”
Sluipresten van handelingen, die louter op bijgeloof zijn gebaseerd. Zout gemorst (ruzie), met rechts over de linker schouder gooien (of was het andersom?) om het af te wentelen, suiker morsen brengt geluk, de paraplu opsteken in huis juist weer ongeluk en wil je arm worden, vooral je schoenen op tafel zetten. Ach, achterof kijk je een koe in ze kont. Zeg je: “A la meleur”, maar op de dag zelf zal je aan de kat of aan de kees moeten. Ik dacht nog: “Het houdt nog wel”, maar toch was ik aars loof as aars, daar begon het al mee. Computer gestart, want zo kom ik bij jullie en een verhaaltje geschreven, dat was kijkof. Dat getuigt toch van moed, want normaal ben ik een ridder. Nou, dat verhaaltje was naar de menoksie. Ik de dampen in natuurlijk, tot ik me realiseerde wat voor dag het was. Met de dauw in m’n ogen keek ik naar het beeldscherm: leeg. “De karn wil niet af”, dacht ik, “der sel nag un skeet op neevollege”.
STOPPEN anders wordt het een schip van bijleg. Vandaar dat dit een dagje later komt, want zowaar het lichtte op.

Zoekt u voetnoten bij dit stukje? Die zijn er niet, wel bestaat er het onvolprezen Geïllustreerd Oostzaans Woordenboek, een juweeltje met woorden, gezegden en uitdrukkingen, verhaaltjes en plaatjes. Onze begroting voor dit jaar vertoont nog een gat, dus mail en bestel een van onze prachtige Historische Uitgaven Oostzaan.

Begin van het einde?

Soms hebben we niets te vragen, maar des temeer ons af te vragen. Was dit nou het begin van het einde of het begin van een nieuw tijdperk? Staan er straks in Oostzaan nog ergens koeien in de wei? Waar komen we ooit nog hooi oppers tegen? Zijn die draglines een nieuw begin of een naderend einde? Het is zeker nooit meer zo het was en ik hoop ze nooit te zien in het Oostzanerveld.