Stichting Oudheidkamer Oostzaan

Uit onverwachte hoek

Uit het mededelingenblad NGV Zaanstreek-Waterland nr 63
Nieuwe bron toegankelijk in het Centraal Bureau voor Genealogie
(van de redactie)

In het CBG te Den Haag is kort geleden een nieuwe bijzondere bron toegankelijk gemaakt. Het gaat om het Algemeen Politieblad over de periode 1852-1946.

Het artikeltje vervolgt met een opsomming van aantallen persoonsnamen en de soorten gegevens die je daar kunt terugvinden. Tevens wordt vermeld het internetadres van deze instelling, helaas bleek echter dit bestand nog niet via de digitale weg te zien te zijn.

Waarom nu deze aparte vermelding? Op het bijgevoegde plaatje stond een agent in vol ornaat afgebeeld. Hij trok meteen mijn aandacht, want het was onze eigen dorpsveldwachter Hindrik Spelde. Als je die eenmaal in je systeem hebt opgenomen, raak je dat beeld niet meer zo snel kwijt.
Toch leuk dat hij kennelijk als boegbeeld mag dienen voor deze nieuwe ontsluiting van het Centraal Bureau voor Genealogie.

Textiel

Zoals gezegd, gisteren, de textielgroep is een nijver groepje en bewandelde met de koffie-, thee- en cacao-tafel even een zijweggetje. Maar natuurlijk ligt de hoofdzaak van hun kennen en kunnen op het gebied van allerlei soorten textiel, stoffen en kleding en dan met name uit het dagelijks gebruik van ons dorp.
Alles wat er binnenkomt wordt zorgvuldig hersteld, gewassen, gestreken en/of gesteven. Vervolgens ook nog beschreven en gedocumenteerd en tenslotte op foto vastgelegd, zodat we het ook netjes en veilig kunnen opbergen en niet steeds in handen hoeven nemen als dat niet strikt noodzakelijk is. Een monnikenarbeid, maar we horen ze nog regelmatig zingen of neuriën en gelachen wordt er ook veel, dus dat gaat wel goed.

Textiel nemen ze (gelukkig) nogal ruim, we zien ze dan ook regelmatig met naaimachines, breinaalden en bratjes in de rondte lopen en dat maakt de kleine tentoonstellingen, die zij verzorgen in de etalages naast Foederer, dan ook weer wel zo levendig.
Hetgeen dan weer duidelijk blijkt uit de belangstelling die deze etalage wekt bij de mensen die even moeten wachten op hun beurt bij de flappentap van de ING. Eerlijk gezegd heb ik ze wel speciaal zien oversteken om daar efkes een blik naar binnen te werpen en dan denk je: “Daar doen we het voor”.

Vitrines in Oostzaan

Wel haast sinds het begin van haar bestaan heeft de oudheidkamer op de een of andere manier gezocht naar manieren om onder de aandacht van het publiek te komen. Vooral in de beginjaren was dat moeilijk, want de mogelijkheden waren wel zeer beperkt. Geen eigen onderkomen betekende ook geen eigen opslag en alles wat werd verzameld, lag her en der verspreid op zolders en in kelders. Sinds 2000 is dat gelukkig veranderd en alhoewel we de achterstand nog steeds niet hebben kunnen inlopen, hebben we wel meer inzicht in wat er is en wat het is. Met iets meer gemak kunnen we spullen bij elkaar zoeken rond een thema en daar maken we graag gebruik van.
Al jaar en dag gebruiken we vitrines op verschillende locaties in het dorp en sinds een aantal jaren ook twee grote etalages van het gebouw op de Kerkbuurt 21. Helaas hebben we daar geen stroom ter beschikking, maar bij daglicht ziet u er de mooiste collecties voorbij komen, meestal verzorgd door onze afdeling textiel, een daadkrachtig groepje die de handen graag uit de mouwen steekt.

Op verzoek van één van onze “verre” donateurs zetten we die uitstalling ook maar eens in deze rubriek in ’t zonnetje, tenslotte is niet iedereen in staat om even te komen kijken.

Boerderij in de Heul? (update: zie 15 januari 2006)

Wie helpt ons aan het juiste (huidige) adres?

Als naam van de bewoner wordt genoemd S Havik en dat komt uit een sterke en betrouwbare bron.

Alle andere gegevens ontbreken nog, dus we roepen uw hulp maar weer eens in.
Tot nog toe is deze rubriek sterk gebleken en hebben al veel raadsels een oplossing gevonden.
Ons vertrouwen is inmiddels flink gegroeid in de kracht van deze oproepen.

Starttoren

De starttoren die gebruikt werd bij o.a. zeilwedstrijden
Een typische WWWWW vraag:
Wanneer werd die gebruikt zo’n beetje?
Waar lag ie precies? Misschien hebt u wel een kaartje van ’t Twiske met daarop een kruisje?
Er staan hier geen mensen op, maar wellicht weet u iets over samenstelling van de zeilvereniging te vertellen?
Zijn er verder nog verhalen of anekdotes bekend?

Te laat

(Nog een keer Nier via een inzender)
Op maandagochtend loop ik in de melkfabriek rond om een uur of zeven in de ochtend. Ik was een jaar of twaalf. Teun van “de Schafte” staat achter de lopende band , hij is bezig dubbel gestoomde flessen in de kratten te zetten.
Hij zag me en riep: “Siempie, zeun, kom es”. Ik naar hem toe.
Hij zegt tegen me: “Doe jij die flessen eens in de kratten. Ik moet effe weg”.
Dan vroeg je niet waarom of zo, dan deed je dat gewoon, zo ging dat vroeger.

Ik sta dus achter de lopende band kratten te vullen met volle flessen, die zo uit de toeren kwamen. Deze flessen waren nog al warm, nou eigenlijk waren ze hartstikke heet. Ik verbrandde nog net niet mijn poten, maar veel scheelde het niet. Het waren van die flessen met kroonkurken er op.
Binnen nog geen vijf minuten stond Nier voor me neus en nam het werk over, pompie dompie, tralala.

Daar kwam Teun er weer aan. Wat wil nu, Teun ging Nier roepen om dat hij zich verslapen had, hij woonde nog geen 2 minuten van de fabriek. Teun, Nier kennende, bleef hij net zo lang roepen tot hij zijn bed uit kwam.
Maar vervolgens was Nier eerder op zijn werk dan Teun. Teun was voor om de fabriek gegaan en Nier achterom, dit was korter maar gevaarlijker.

Teun ziet Nier staan en zegt tegen hem: “Waar zit je nou”?
Nier: “Ik ben hier al die tijd, maar jij was er niet”. En uitgepraat was Teun.
Nier stond weer lachend zijn werk te doen en ik heb hem nog wel even geholpen. Samen hadden we nog dikke pret om deze grap.
De man en het jochie, maandagmorgen, zeven uur, ja, dat waren andere tijden.

Sterven verboden

Alweer vijf jaar geleden verbleef ik een maandje in een ver buitenland om op uitnodiging genealogisch onderzoek te doen in een oud (1737) handschift van een geëmigreerde voorouder. Dat is stoffig werk in een bedompte omgeving en een walhalla voor wie dat leuk vindt.
Sommigen hebben dat en anderen helemaal niet. Mijn gastvrouw had het wel en op enig moment belandde ons gesprek wel op de bevindingen van de dag. Hèt moment voor de gastheer om met veel kabaal het vertrek te verlaten onder het gemompel van: ” Ze hebben het alweer over dooie mensen”. Hij had het er niet zo mee.

Nog niet zo heel lang geleden had ons dorp het ook nogal vaak over dit onderwerp, er was toen een oplossing nodig omdat de Algemene Begraafplaats aan ruimtegebrek leed.
Hoe dat is opgelost, mag ik als bekend veronderstellen.
Eén oplossing heb ik toen echter niet voorbij zien komen en komt nu als ingezonden stuk voorbij waaien:

De burgemeester van het Braziliaanse Biritiba Mirim heeft een verordening uitgevaardigd die sterven verbiedt. Een overtreder zal worden bestraft. Het verbod is ingevoerd naar aanleiding van een tekort aan kerkhoven in het voorstadje van Sao Paulo.
“Iedereen wordt dan ook aangespoord om zijn gezondheid zo goed mogelijk op peil te houden. Deze verordening geldt tot de bouw van een nieuw kerkhof”, meldt het verbod. Het kerkhof van de stad ligt vol en er mag geen nieuwe gebouwd worden. De verordening is dan ook een manier van de burgemeester om een vergunning voor een nieuw kerkhof te krijgen.

Vervlogen tijden – Kerkbuurt

Vanuit deze positie moet het wel een vliegtuigje geweest zijn of een luchtballon van waaruit deze foto is gemaakt. We zien het centrum van Oostzaan, altijd duidelijk te herkennen, immers de kerk is al eeuwen DE plek om je op te oriënteren. Opvallend is die grote witte plek links op de afbeelding. Helaas is dit prentje niet van grote kwaliteit, maar gebouwen lijken er toch zeker niet staan.

Er is geen enkele informatie bijgeleverd, dus moeten we aan de hand van enkele details zelf op zoek naar bijvoorbeeld het jaartal.
Enige aanwijzingen zijn: (met correcties van Jelle Brinkhuijsen)
1 het gemeentehuis is nog niet verbouwd aan de noordkant – Kerkbuurt 14
2 Kerkbuurt 16 bestaat nog – (Piets)
3 ten noorden daarvan zien we de winkel van Rem = Kerkbuurt 18
4 het grote wit = voorbereidingen voor wat later het Hannie Schaftplein werd?
5 wie op de foto klikt en het grotere exemplaar bekijkt, ziet dat er op het Kerkplein twee Citroën DS-en staan. Die zijn er sinds 1955, dus moet deze foto recenter zijn, schatting zestiger jaren.
Alle info omtrent afbraak en aanbouw van dit buurtje worden in dank afgewacht.
De geschiedenis herhaalt zich telkens weer. Anno 2005 zal deze omgeving opnieuw onherkenbaar veranderen.

Warme kachel

Een tijdje geleden deed ik een oproep om verhaaltjes, toen naar aanleiding van de foto’s van de familie Plooijer. Nier was immers spraakmakend en dat blijkt uit de reacties:

Het was in september, een zondagmiddag. Nier ging naar huis, met de taxi, laat zich er uit zetten voor de Kuiperijbrug en liep verder naar huis. Opa en ik stonden voor het huis toen Nier voorbij kwam lopen. Hij zag ons staan, hield even stil en begon tegen ons te praten. Nou praten? We verstonden er niets van, maar hij lachte heel vriendelijk en had puur schik. “Ik heb een paar drankjes op”, zei hij.
Nier woonde 60 meter verderop en hij liep na een paar minuten door naar huis. Daar aangekomen, ging hij naar binnen en na enkele ogenblikken hoorden we een hele hoop gestommel en Nier en zijn vader bestookten elkaar met heftige stemverheffing. Na een hoop herrie zagen we Nier z’n vader naar buiten komen lopen. Hij stak de weg over en stapte de stoep op, keek om zich heen en zag ons staan. Daar kwam hij subiet onze kant op. Ogenblikkelijk stak hij van wal: “Dat is ook wat, Nier komt binnen en zegt wat is het warm hier. Vervolgens loopt hij naar de kachel en zet hem brandend en wel buiten neer. Hij gaat weer naar binnen en gaat op zijn nest legge. Ik begrijp er niks van”.
(Nou, ik wel, hij had nogal wat gedronken).
De vader van Nier was hiermee uitgesproken en liep weer naar huis.

Maar maandagochtend stond Nier wel weer om zeven uur met zijn handen in het verband en handschoenen aan achter de toren volle flessen melk in kratten te doen. En dat terwijl zijn handen toch flink waren verbrand..
Geweldig toch, zo’n man.

Jazeker en geweldig zo’n verhaal, zuks mag toch niet verloren gaan, hartelijk dank.

Beroemde mensen die nooit bestaan hebben

Wie is de beroemdste Nederlander? Pim Fortuin, Willem van Oranje, Johan Cruijff of Laurens Janszoon Coster? Ik zou op Coster, de Nederlandse uitvinder van de boekdrukkunst, hebben gestemd. Als echte boekenliefhebber gaat mijn belangstelling uit naar zijn werk en leven. In Haarlem, zijn geboortestad, is weliswaar een standbeeld voor hem opgericht, maar ik vind dat zijn werk zo belangrijk is geweest dat hij de Grootste Nederlander aller tijden moet worden. Er is alleen één probleem. Laurens Janszoon Coster heeft nooit bestaan.

Boekdrukkunst
Helaas is de boekdrukkunst nooit uitgevonden door een Nederlander, maar door de Duitser Johannes Gutenberg. Hij was rond 1440 de eerste drukker die met losse letters begon te werken. Zijn belangrijkste werk, de Gutenberg Bijbel, is dan ook het eerste drukwerk dat op moderne wijze vervaardigd is. Maatschappelijk is de boekdrukkunst van enorme betekenis geweest. Voor die tijd werd de meeste informatie overgedragen door handgeschreven stukken. In talrijke kloosters hielden velen zich bezig met dit monnikenwerk. De meeste boeken werden dan ook in de kloosterbibliotheken bewaard. Door de boekdrukkunst kon de oplage ervan enorm vergroot worden en werden boeken een algemeen bezit. En zo kon allerlei kennis en inzichten zich onder de bevolking verspreiden. Tot mijn treurnis is de rol van Laurens Janszoon Coster bij deze belangrijke ontwikkeling nihil geweest.

Coster
Volgens de overlevering zou Coster in 1423 de boekdrukkust hebben uitgevonden, bijna twintig jaar eerder den Gutenberg. In dat jaar leefde er in Haarlem een Laurens Janszoon, maar dat was geen drukker. Aan het eind van de vijftiende eeuw woonde en werkte er in Haarlem wel een drukker met de naam Laurens Janszoon Coster, maar op dat moment was de boekdrukkunst allang uitgevonden. Vergissingen zijn snel gemaakt en in de loop der eeuwen zijn beide personen tot één samengegroeid. En omdat het een leuk verhaal is wil iedereen er wel in geloven en zo breidt de mythe zich steeds verder uit. Opvallend is trouwens dat de eerste berichten over de uitvinder Laurens Janszoon Coster ruim vijftig jaar na dato in een Duitse kroniek verschenen en het eerste portret van Coster werd gemaakt in 1628. De tekenaar daarvan heeft Coster nooit in levende lijve gezien en het portret is dan ook volledig fantasie.

046 Bartel Jacobsz.
Uit J. Honig 1849 Geschiedenis der Zaanlanden

Bartel Jacobszoon
Ook in onze regio zijn er beroemde personen die nooit bestaan hebben. Het sprookje begint met ene Bartel Willemszoon en Bernardus Jacobszoon. Beiden waren pastoor, de een in Beverwijk, de ander in Oostzaan. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog met de Spanjaarden verlieten velen de katholieke kerk en werden gereformeerd. In die tijd was dat een heldendaad die eventueel op de brandstapel kon eindigen. En heldenverhalen worden altijd doorverteld. Bartel Willemszoon en Bernardus Jacobszoon speelden beiden een beperkte rol bij de overgang van het katholicisme naar de gereformeerde kerk. Bartel Jacobszoon was een echte held, maar helaas is hij een samentrekking van beide personen. Zelf heeft hij nooit bestaan. Dat is toch wel jammer want nu zijn een straat en een gebouw in Oostzaan naar iemand vernoemd die nooit bestaan heeft.

Deze tweewekelijkse rubriek is eerder verschenen in het Noord-Amsterdams Nieuwsblad en het Zaans Stadsblad en wordt verzorgd door Rob Veenman van de Oudheidkamer Oostzaan, bereikbaar via r.veenman@vpcconsult.nl en via postbus 558, 1440 AN Purmerend. Tips, verhalen, meldingen over historische activiteiten en dergelijke zijn van harte welkom.